અખાના છપ્પા/વિભ્રમ અંગ

by અખો

← દશવિધજ્ઞાની અંગ

અખાના છપ્પા વિભ્રમ અંગ અખો

કુટફળ અંગ →

વિભ્રમ અંગ

કોને ક્યાં થઇ બેશે જંત, જોતાં સૌનો આઘે અંત;
જેનું જેનું વાંછે શરણ, તે ત્યાં સાધળા પામે મરણ;
જેમ નાળગોળે તુંબડી આડ્ય, એમ ન ભાંગે મનની જાડ્ય. ૩૬૩

ત્યારે મન પામ્યું નિજ ભાન, જ્યારે થઇ રહ્યું સર્વ સમાન;
સત્ય પુરી મધ્ય મારું આડ્ય, સર્વ સરખું જ્યારે ભાંગી જાડ્ય;
જેમાં કરી ક્વાથ રોગીને વિષે, અખા અરોગી સર્વે ભખે. ૩૬૪
 
હોંશે જીવ કર્માધીન થાય, વ્યાસને વ્યાસની માદક ખાય;
પોતે જોતાં પૂરણ બ્રહ્મ, ભાત્યે જોતાં સર્વે ચર્મ  ;
ચૌદે લોકા આખા એક ઠાઠ, ત્યાં ઉંચ નીકે તે મનનો ઘાટ. ૩૬૫

આખા શોધીને શાલ બેસાડ્ય, સદગુરુ સંગે જાઇશ પાર;
ઇંદ્રિય ગ્રાહ્ય પરમેશ્વર નથી, ભરમે કોઇ ના મારશો મથી;
દ્રષ્ટ પદારથ માણયે સિંધે, તારો સંકલ્પ જાણ તે વિધે. ૩૬૬
 
સ્વયં પરમેશ્વર વ્યાપી રહ્યો, અનામત કોટિ રૂપે એક થયો;
જેમાં જાર છોડ સહિત પનોઢ્યમ તેમ એક બ્રહ્મ સઘળે આઠોઠ્ય;
એમાં જોતાં તું બીજો નથી, ફોકટ આખા તું ન મરીશ મથી. ૩૬૭
 
મૂળ ડાળ પત્ર ફલ ફૂલ, સુવર્ણ ઝાડ જેમ એક જ મૂલ;
રૂપ રંગ શોભા એકાંત, તેમાં બીજું દેખે ભ્રાંત;
અન્ય નથી આખા કો કાળ, આપ આદે ડઇ એવું ભાળ્ય. ૩૬૮

શ્વાના સ્વપચ ગૌ બ્રાહ્મણ જોય, રામ થકી અળગો નહી કોય;
તત્ત્વ એક ને ચૈતન એક, નામા રૂપ ગુણ કર્મ અનેક;
આપે આખા ચલાવે ખેલ, એમ સમજતાં પડે ઉકેલ. ૩૬૯

ઉંચ ખરા તે ઉંચ ન જાણ , નીચ તે નોહે નીચ નિર્વાણ;
ઉંચમાં રામ બમણો નથી ભર્યો, કીચ પિંડ ઠાલો નથી કર્યો;
કહે અખો સ્વપ્નામાં બક્યો, જેમ છે તેમ જોઈ નવ શક્યો. ૩૭૦

મૂળ સૂજ જેને ઉપજે, ટેન આર કાંઈ ભજે ના કે તજે,
માલ જોઈને વોરે ઘાટ, અધિકું ના ગણે નખશિખ માટ;
આખા સઘળો મોહવ્યાપાર, જોતાં વસ્તુ વિચારે પાર. ૩૭૧

એક જ્ઞાની ને બીજું નાવ, તર્યા તર્યાનો બેને ભાવ;
ભૂપતિ ભિખારી ગર્દભ ગાય, ચેતન જાણી તાર્યા જાય;
આદ્ય અંત ન ગણે ને વહે, અખા વસ્તુ વિચારે રહે. ૩૭૨

સર્વાતીત સર્વ રૂપે સદા, એવું ચેતન સમજો સદા;
તેમાં આવ્યા ચૌદા લોક, અદકું ઓછું થઈ ગયું ફોક;
અખા મોટા તે અંહુભવા વડે,હૈયે ઉપાધ્ય કરવી નવ પડે. ૩૭૩

કાં પરોક્ષ જુવે પરમેશ, તે રહેશે આપોપું શેષ;
ભાવાંતરનો પડિયો ફેર, અહંભાવા મોટું અંધેર;
અહં બ્રહ્મ સત્ય માનો ભાવ,ત્યારે અખા સ્વતંત્ર જા સાવ. ૩૭૪

અહં બ્રહ્મ રોપી રહે થંભ, પ્રાત્યે પરમેશ્વર ઉગ્યો શંભ;
સદા સર્વદા ચાલ્યું જાય, તું અણછતો ઉભો શાને થાય;
અખા તપાસી જો તું તુંને, તને જડે બારા જે ભૂલ્યો કને; ૩૭૫

વેદ વચન માને સત્ય કરી, આપોપું સાંભળે ફરી;
એ મૂકી થઈશ મા ભલો, તો વલોણે પડશે વલઓ;
નહીં પામો આતમ નવનીત, અખા આણ્ય તું નીજ પરતીત. ૩૭૬

પુણ્ય રાખે નવા જાએ પાપ, અગ્નિ રાખ્યો તો રાખ્યો તાપ;
જોત્ય કરે પણ લાગે ઝાળ; શોભે તેમ વધે ઝંઝાળ;
અખા તે માટે વસ્તુ વિચાર, જે હસત રમતો પામે પાર. ૩૭૭

વસ્તુ વિચારે એટલો લાભ, નિર્વિકાર સદા રે આભ;
કોટો બ્રહ્માંડ ઉદરમાં રમે, આપ આયાસ નહીં કો સમે;
અચવ્યો લક્ષ એવો ચે સદા, અખા નોહે દ્વૈત આપદા ૩૭૮

સર્વે સુખની સીમા જ્ઞાન, જે સકલ તેજનું આપે ભાન;
રવિ રથ બેઠે જે નર પૂરે, તેને વ્તિમિર કેમ આવરે;
લક્ષાલક્ષ વિના જે લક્ષ , અખા ના મળે પક્ષાપક્ષ. ૩૮૦

જીવતણી છે અવળી સૂજ, ધાય ધૂપે કો પાટલ પૂજ
બાહ્ય કર્મ કરતાં ઘુંચાઇ, મતદર્શનના મળ બંધાઈ;
અખા જાઓ ચે અહંતા કાટ, ત્યાં ભીડ્યાં ચે કર્મકપાટ. ૩૮૧

ષટ્દર્શના કરતા વિખવાદ, મધ્ય માયા પોષે સ્વાદ;
દાન દયા શીળ કહેતા જાય, મંત્ર જાપ તીરથ મહિમાય;
અખા બાળકની પેરે થયું, બોરાં સાથે ઘરેણું ગયું. ૩૮૨

ખરાબા થયો જીવ વ્યસને કરી, કર્મા વોર્યા ને ખોયા હરિ;
આગલ્યા ભવનેસારુ કરે, ધન તના મના ત્યાં બહુ વાવરે;
મને જાણે એ હરિ ભજન, વાઘે વેળ અખા એ અવતરણ. ૩૮૩

અતિ જુની મહા મોહની જાળ, કંઠે પડ્યાં થયા બહુ કાળ;
અળગાં ઉપાસના અળગા દેવ, કરી હિમ્મત બાંધે અહમેવ;
અખા એહ મોટો ઉત્પાત, ઘણા પરમેશ્વર ક્યાંની વાત. ૩૮૪

સાર હતું તે ક્યાંય રહ્યું, વ્યસની મન ક્યાંયે વહી ગયું;
ચોર બોલાવ્યા સાથે ઘણાં, તે ઠગતા જાય થઈ આપણા;
પરબ્રહ્મ મૂળગું ઘર અખા, કેમા પામે જેને એવા સખા. ૩૮૫

કોય કહે મોટો શિવદેવ, કોય કહે વિષ્ણુ મોટો અહમેવ;
કોય કહે આદ્ય ભવાની સદા, બુધા કલ્કીના કરે વાયદા;
જૈના કર્મની સદા દે શીખ, યવના માને કલમે શરીફ;
અખા સૌ બાંધે બાકરી, ક્યાંયા યા જુવે હરિ પાછો ફરી ૩૮૬

ઘણા શબ્દા પડ્યા જે કાન, તેને તેનું લાગ્યું ધ્યાન;
કોય મુશળ પરવાહે વહ્યા, કોઈ શબ્દને ગ્રાહે ગ્રહ્યા;
એમા ગોથાં ખાતો સંસાર, અખા વિના વસ્તુ વિચાર. ૩૮૭

લોક ચૌદ ચૈતનનો ઠાઠ, નિપજતાં જાય ઘાટે ઘાટ;
સુરા અસુરા પશુ નર નાગ, સેજે પડતા જાએ ભાગ;
પિંડ પહેલો ત્યાં નોતો જીવ, અખા પરવા ચે એમ જ સદૈવ. ૩૮૮

પ્રવાહ પુરાતન ચાલ્યો જાય, આગલા દીસે ને પાચળ ભુંસાય;
મોઢે ફૂલ્યા ને પાચળા અદીઠ, ખપે ખરું ને રહે અનીઠ;
અખા જો બેસે એ ઘાટ, એ સમજ્યા વિના સર્વ અટાટ. ૩૮૯

પોતામાં વીખે વીખણું, નહીં સંભાળે ઘરા આપણું
થઈ ગયું ને વળી આગળ થશે, તેની વાત કરે સૌ રસે;
એમ લાગ્યો અવળો સંસાર, અખા ઘરમાં ખોયો સાર. ૩૯૦

વેલ ન દીસે દીસે પાન, દીસે કીરણ ન દીસે ભાન;
પ્રવાહ ન દીસે દીસે તરંગ; તેમ ચિદ ન દીસે દીસે અંગ
અખા દેખણહારો દ્વત, ટળતે રહે તે સર્વાતીત. ૩૯૧

સર્વાતીતમાં ઉત્પત્તિ અંત, શેષસનાગ વૈકુંઠ પરજંત;
ચૈતના કારણ કારજ ભૂત, પટ કારજ ને કારણ સૂત;
અખા જાણ અરૂપી વડે, તે જોતાં અનુભવ નીવડે. ૩૯૨

એમ જાણ્યા વિણ ઠાલા સહુ, ઘણાં આચરણ આચરે બહુ;
સર્વે સ્વપ્નાંતરના ભોગ, જપા તપ સંયમ સાધન જોગ;
કહે અખો જે ખરો જાગશે, તેને એવો અનુભવ હશે. ૩૯૩

લોહના બાર ને રૂપાનાં દેવ, એક દેરાસરમાં થાતી સેવ;
તીમાં આવી પારસ રહ્યો, સર્વ સાજ સોનાનો થયો,
ઉત્તમ મધ્યમ કર્મ જ્ઞાન વડે, અખા સર્વે અહ્રિ નીવડે. ૩૯૪

અખા શમશ્યા સરખી ખરી, જો સમજે તો નીપજે હરી,
ઉંડા જળમાં રત્ન જ પડ્યું, કેમ ડબકી ખાય કને તુંબડું;
છોડ તુંબીફળ જડશે રત્ન, અખા સમજા તો મોટું જત્ન. ૩૯૫

ડહાપણ ભોળપણ છાંડી રહે, આડ્ય કરે હરિ મારગ બે,
ભોલાંને અસુજની આડ્ય, વિચક્ષણ પડ્યો ચતુરઈની ખાડ્ય;
અખા તરવું તેને માથે ભાર, હીરા ચાર બે નાખે પાર. ૩૯૬

ઘણું પંડિત ડાહ્યા ગુણવાન, ન્યાય પારખું સઁગિત ગાન;
અષ્ટાવધાનીપિંગળા કવી, મંત્રભેદ ઔષધ અનુભવી;
અખા એટલે જો હરિ નવ ખટ્યો,તો ભોળપણથો આઘો વટ્યો? ૩૯૭

જેમ શિલા એક ટાંકી ચિતરી, અણઘડી બીજી મેલે ભરી,
બે નાખી ઉંડા જળ વિષે, પણ સરખી બેઉ તરવા વિષે;
પંડિત મૂરખ સરખા નીવડે, અખા દ્વૈતને રૂપક ચડે. ૩૯૮

ચતુરા તે જે ચતુરાઇ વમે, વર્ત્તન માત્ર જગમાં રમે;
લક્ષ સદા રહે ત્રિગુણાતીત, વહ્નિને લાગે નહીં શીત;
ભવજલથી કોરો નીસરે, અખા એવો ચતુર તે તરે. ૩૯૯

અખા રામ સ્વતંતર ભાળ્ય, જેણે જાય સર્વ જંજાળ;
ઉંઠ હાથનું ગણતાં આપ, તે નર જાણે નહીં અમાપ;
ઉત્પત્તિ લય કેવા માત્ર, રામરસે ભરવાનું પાત્ર. ૪૦૦
 
તે તારની વિદ્યા સરે, સામે પ્રવાહે જે કોય તરે;
કર્મા ધર્મનો વહે ચે પ્રભા, તેમાં તણાતા ઠોકે સહુ ખભા;
અખા જે બ્રહ્મ સામો જાય, તેવા ભક્તા ને ગીતા ગાય. ૪૦૧

પરબ્રહ્મ પ્રાય પોતામાં વસે, સદ્ગુરુ ગમે તે જો અભ્યસે;
ત્રાંબા પીતળ નિપજે ઘાત, પ્રાયઃ ચે સુવર્ણની જાત;
કાષ્ઠ પાષાણ ના થયે હેમ, અખા જ્ઞાનવણ બેજું તેમ.૪૦૨

તું તીરથ કાં સામું જુવે, કાં પોતાને પ્રતિબિંબે રુવે;
એવી બુધ જેણે આદરી, તેને આપથી બીજો કીધ હરિ;
તું કલ્પદ્રુમ કાં કલ્પી રમે, અખા એમ પ્રીછે અર્થ શમે. ૪૦૩