કુસુમમાળા/રાત્રિ
| ← કૉયલ | કુસુમમાળા રાત્રિ નરસિંહરાવ દિવેટિયા |
સૂર્યોદય → |
રાત્રિ.
[[૧] *ગરબી]
જ્વલંત ઝળહળ જ્યોતનો રે
સાળૂ રૂડો પ્હેરી, હાંહાં રે સાળ રૂડો પ્હેરી,
ચમકતી મહિં ટપકી ઝીણી રે
તારાની વેરી, હાંહાં રે તારાનીο ૧
મધ્ય ભાળ શુભ ચાંદલો રે
ચ્હોડ્યોછ રુપેરી, હાંહાં રે ચ્હોડ્યોછο
બની ઠની રજની ! રૂડી રે
લહી કાન્તિ અનેરી, હાંહાં રે લહીο ૨
ક્યહાં ચાલી ચપળા ! કહે રે ?
પ્રિય કૉણ કર્યો છે ? હાંહાં રે પ્રિયο
કૉણ ચિત્ત ચમકાવવા રે
શુભ વેશ ધર્યો છે ? હાંહાં રે શુભ૦ ૩
ધરે તું નિત્યનિત્ય જુજવાં રે
કંઈ રૂપ રસીલાં; હાંહાં રે કંઇં૦
કદી કાળી રૂડી ચૂંદડી રે
ધરી લીલા; હાંહાં રે ધરી૦ ૪
કદી સાદી ઘનશ્યામળી રે
સાડી પર હોડે, હાંહાં રે સાડી૦
શાલ ગાઢી, તુજ કાજ જે રે
ગૂંથી મેઘે કોડે; હાંહાં રે ગૂંથી૦ ૫
એમ રૂપ રળિયામણં રે
ધરી નવનવ નાચે, હાંહાં રે ધરી૦
કો'નું કાળજું કોરવા રે ?
મુજને કહે સાચે, હાંહાં રે મુજને૦ ૬
ન હોય પ્રિય દિનરાય તો રે
જાય તું નવ પાસે, હાંહાં રે જાય૦
ઉષા સપત્ની ભેટતો રે
નિરખી તું ન્હાસે, હાંહાં રે નિરખી૦ ૭
ક્યમ તનડે નિજ ત્યહારે રે
શણગાર તું સાજે ? હાંહાં રે શણગાર૦
કોઈ મનડું લલચાવવા રે ?
કે નિજ રુચિ કાજે ? હાં હાં રે કે૦ ૮
નહિં જ મુજ દિનરાય કે રે
પ્રિય અવર ન ક્હેશો, હાંહાં રે પ્રિય૦
ન કોઈ ચિત્ત લલચાવવા એ
ધરું અભિનવ વેશો; હાંહાં રે ધરું૦ ૯
એક મનડું મુજ રંજવા રે
વિવિધ વસન ધારું, હાંહાં રે વિવિધ૦
કે કવિજનચિત ચોરવા રે
ધરું રૂપ હું ચારુ. હાઃહાં રે ધરું રૂપ હું ચારુ. ૧૦
ટીકા
ફેરફાર કરોઆ કાવ્યમાં પણ ઉપર ગયેલા કાવ્યની પેઠે જ પ્રકૃતિનાં સ્વરૂપોનો મનુષ્યોની રુચિનેરપેક્ષ વ્યવહાર દર્શાવો છે; પરંતુ એટલો વિશેષ સહૃદય થઇ મનુષ્ય પ્રકૃતિનાં તે તે સ્વરૂપના સત્ત્વ જોડે યોગ તો ત્હેને આનન્દ મોહ ઇત્યાદિ ઉપજાવે છે તેટલે અંશે મનુષ્યના ચિત્તને મોહ પમાડવા - "કવિજન-ચિત ચોરવા" (કડી ૧૦, ઉત્તરાર્ધ) પ્રકૃતિ વ્યવહાર કરે છે.
પ્રકૃતિના સત્વ સાથે સહૃદયતાથી યોગ રાખનાર તે જ 'કવિજન.'
કડી ૫. 'હોડે'-નું કર્મ 'શાલ.'
કડી ૭. સૂર્ય અને ઉષાનો સંયોગ થાય છે એટલે (પ્રભાત મટી સૂર્યોદય થતાં) રાત્રિ જતી રહે છે, એ ઉઘાડું જ છે.
કડી ૯-૧૦માં રાત્રિયે આપેલો (કલ્પિત જ) ઉત્તર છે.
- ↑ *‘સમી સન્ધ્યાએ હમે સાંચર્યાં રે જમુનાંની તીરે, હાંહાં રે જમુનાંની તીરે.’— એ ઢાળ