— તારા માથે આખી મુંબઈનું પાપ !”
“મુંબઈનું પાપ ! એ જ આ મુંબઈ ! આમાં પાપ ક્યાં છે ? એ તો ઈન્દ્રાપરી જેવું શહેર છે. આંહીં તો લાખો લોકો દોટમદોટ રોજી રળે છે, આંહીંના રસ્તા આરસ જેવા સુંવાળા, આંહીં બબ્બે દુકાનને આંતરે ભજિયાં ને પૂરી તળાય છે, આંહીં પાન ચાવીને ગરીબોય રાતાચોળ મોઢાં કરે છે, અહીં ગલીએ ગલીએ માલણો ફૂલના, હારગજરા વેચે છે, આંહીં માર્ગે માર્ગે ઠાકરનાં મંદિરોનો પાર નથી, અહીં બાઇમાણસો પગમાં જોડા પહેરી ને માથે છત્રી ઢાંકીને ચાલી જાય છે, આંહીં હીરા-મોતી ને ઝવેરાતની આટઆટલી હાટડીઓ ઉઘાડી પડી છે તો પણ કોઈ લૂંટ કરતું નથી, આંહીં ઘરેઘરને બારીઓ છે છતાં, કોઈને ચોરનો ભો નથી — ત્યારે મુંબઈનું પાપ ક્યાં ?”
કેમ જાણે એના મનમાં ઊઠતા પ્રશ્નનો જવાબ વાળતો હોય તેમ વિકટોરિયાગાડીનો ગાડીવાન ઘોડો દાબીને બોલ્યો : “લ્યો, કાકા. આંહીં તમારો આશરમ.”
“આવી ગયો ?”
“હા જ તો, કાકા, જુઓને આ મોટું પાટિયું ! નામ વાંચો, સોનેરી મોટા અક્ષરો. આ એકલા પાટિયાના જ પાંચ હજાર રૂપિયા ખરચ્યા છે આશરમવાલાઓએ, હો કાકા !”
“એમ ?”
“હા, કાકા. અમે પાલનપુરના ગાડીવાળા જૂઠું ના બોલીએ.”
વાહ ! જ્યાં ગાડીવાળા જેવા અભણ માણસો પણ જૂઠું ન બોલે, તે મુંબઈમાં પાપ કેમ હોય ? અજવાળીને ગુપ્ત આનંદ થયો. પોતે જાણે કોઈ તીર્થક્ષેત્રમાં આવી પહોંચી છે.
બંધ દરવાજાનાં બારણાં ઊઘડ્યાં. થોડી જ પળમાં અજવાળી ‘પીડિત-આશ્રમ’ની ઓફિસમાં પહોંચી, અને માલુજી જેવા જઈફની કેમ જાણે મરજાદ કરતી હોય તેમ પચાસેક જુવાન સ્ત્રીઓ, એક આધેડ વયની લઠ્ઠ ઓરતનો સિસકાર સાંભળતાંની વારે જ બેબાકળી પરસાળમાંથી ઊઠીને અંદરના મકાનમાં દોડી ગઈ. તેમની લજ્જાનું રક્ષણ કરનારાં અંદરનાં દ્વાર પણ ભિડાઈ ગયાં.
માલુજીએ એ લઠ્ઠ આધેડ બાઈના હાથમાં કાગળ મૂક્યો. બાઈએ કહ્યું : “લાવો – રૂપિયા લાવ્યા છો કે ?”
માલુજીએ નોટોની થોકડી હાથમાં આપવા માંડી. બાઈ દાઝતી હોય તેવું મોં કરીને બોલી : “ટેબલ પર મૂકો.”
માલુજીએ પોતાની ભૂલ થઈ હોય તેવા ભાવે કાનની બૂટ ઝાલીને કહ્યા મુજબ કર્યું. “હવે તમે જઈ શકો છો.”
માલુજીએ જતાં જતાં અજવાળીની સામે વિદાય સૂચવતા બે હાથ જોડ્યા. અજવાળીની આંખો ભીની થઈ. લઠ્ઠ બાઈએ અજવાળીને પહેલો જ પ્રશ્ન પૂછ્યો :
“કાંઈ ખોટું કામ કરીને તો નથી આવીને, બાઈ ?”
અજવાળીએ માથું ધુણાવી ના ભણી. એનું લક્ષ્ય આ સવાલના અર્થ તરફ નહોતું. એ તો બંધ થતાં બારણાં વચ્ચેથી દેખાતી માલુજીની પીઠ પર જ મીટ માંડી રહી હતી. એને મોડું મોડું યાદ આવ્યું. મેં કેમ ન કહેવરાવ્યું કે એ સાચવીને રહે ? એ ? ‘એ’ એટલે કોણ ? નામ કેમ જીભ પર નહોતું આવતું ? એવું પ્રિય અને પવિત્ર એ નામ હતું એટલું બધું મીઠું હતું. કે જીભ પર ચડતાં પાણી પાણી થઈ જાય !
લઠ્ઠ બાઈએ બીજો પ્રશ્ન પૂછ્યો : “તારી પાસે કાંઈ પૈસા-દાગીના કે જરજવાહિર
