કરતાં મારે તને જુદું જ સમજાવવાનું છે.'
'તો સમજાવ; વાર કેમ કરે છે ?'
'મારું હૃદય ચાલતું ન હતું. મારી વાણી બંધ થઈ જતી હતી. મારું જીવન સુખી કરવા તું મથી રહી છે છતાં હું સુખી થવા સર્જાયલો પુરુષ નથી.’
'એટલે ?'
'હું અને તું પરણી નહિ શકીએ.'
'કારણ ! એટલે પહોંચ્યા પછી ? '
'કારણ જોટલું જ કે...કુસુમનો આત્મા હજી મારી આસપાસ ...નહિ, મારા હૃદયમાં જીવંત રહ્યો છે. હું તને જીવંત સપત્નીની સ્થિતિએ ન જ મૂકું.'
'કુસુમ પ્રત્યેનો તારો ભાવ શું હું પરખી શકી નહિ હોઉં?'
'ના. મારે મન હજી કુસુમ જીવંત છે.’
'શા ઉપરથી એમ લાગે છે ?'
જો સાંભળ. તને તો એ પરિચય ન હોય... છતાં ધ્યાન દે ...આપણને છાયો આપતા વૃક્ષ ઉપર એક પક્ષી શું બોલી રહ્યું છે?' મેં ઉષાને કહ્યું. ઉષાને માટે હું વીંટી કાઢવા જતો હતો તે જ ક્ષણે મેં મારા ઊડી ગયેલા પોપટના શબ્દો સાંભળ્યા :
'કુસુમ !..કુસુમ...બોલો શુકદેવ !...અરુણ ! જાગવું નથી ? ..સવાર થયુ...' એ શબ્દોએ જ મને ચમકાવ્યો હતો અને જડ બનાવ્યો હતો.
ફરી એના એ જ શબ્દ મેં સાંભળ્યા...અને વધારામાં હવે ઉષાએ પણ એ શબ્દો સાંભળ્યા...અને એ શબ્દો સમજી પણ ખરી ! જરા ક્રુદ્ધ થઈ તેણે મને કહ્યું :
‘કુસુમના ભૂતને હજી વળગવું હોય તો ભલે ! તારી મરજી ! તું જાણે !'
'પણ એ કુસુમનું ભૂત કદાચ તને જ વળગે તો?...જૂના
