વ્યાયામ એ એક અંગત–વ્યક્તિગત તેમ જ સામુદાયિક–સામાજિક આરોગ્યશાસ્ત્ર અને આરોગ્ય કલાનો એક અતિ મહત્ત્વનો ભાગ બની જાય છે.
વ્યાયામમાં દેહ, સમગ્ર દેહનાં અંગ અને દેહના સ્નાયુઓ કસવાનો અને પુષ્ટ બનાવવાનો પ્રાથમિક પ્રયત્ન હોય છે. એને માટે દંડ, બેઠક, આસન, સૂર્યનમસ્કાર, કમાન જેવા કશું ય સાધન ન માગતા અત્યંત સાદા છતાં અત્યંત અસરકારક વ્યાયામ પ્રકારો આપણી પાસે વિકસેલા પડ્યા છે. કોઈ પણ માણસ પોતાની નાની સરખી ઓરડીમાં એક પૈસાનું પણ ખર્ચ કર્યા વગર આ સોંઘા વ્યાયામનો લાભ લઈ શકે એમ છે. ચાલવું અને દોડવું એ પણ સારી વ્યક્તિગત કસરતો બની શકે એમ છે.
સાધન માગતી કસરતો પણ આપણી પાસે સારા પ્રમાણમાં છે. મલખમ, મગદળ, કુસ્તી, લેજીમ, લાઠી, બનેટી, ફરીગદકા, ડબલબાર, સીંગલબાર એવી એવી કસરતો સ્થળ અને સાધન પણ માગી લે છે. સાધનો માગતી કસરત સામુદાયિક પણ બની જાય છે. એમાં એક વ્યકિત બીજી વ્યક્તિ સાથે મળી વ્યાયામને સામાજિક સ્વરુપ આપે છે.
સામાજિક સ્વરુપ ધારણ કરતી કસરત ભાગ લેનાર વ્યક્તિઓને અરસપરસ ગૂંથી લે છે; તે ઉપરાંત તે શોખીનોને એક પ્રેક્ષક વર્ગ ઊભો કરી જનતા સાથે અતિ નિકટ સંસર્ગમાં આવી એક સામાજિક બલ બની રહે છે. એ લાગણીઓને પ્રેરે છે, ઉશ્કેરે છે અને ઘડે છે. કદી માનસિક હલકાઇને તે ઉપર લાવે છે, તો કદી ઉદારતાના ઊભરા પણ ઉપજાવે છે. ટીકાખોર વૃત્તિને તે પ્રેરે છે, માન-અપમાનની
