આ પાનું પ્રમાણિત થઈ ગયું છે.
૩૪૮
પરિશિષ્ટ

જોન ખડખડ હસી પડી. તે વાત કરવા જતી હતી એટલામાં તેની સખીએ તેને અટકાવી પોતાનું કહેવું આગળ ચલાવ્યું:–

“જોન ! એક વખત તો ઠીક પણ બીજી વખત તમે હલ્લો કર્યો, અને આખરે તમે તમારું ધાર્યું કર્યું. હવે તમે વચન આપો કે, મારે કોઈ દિવસ રણમાં ઉતરવું નહિ. ભલે, બીજાઓને તમે હુકમ કરો, પણ તમારા રક્ષણની આવાં યુદ્ધોમાં તમારે થોડીક તે દરકાર કરવી જ જોઈએ.” પણ જોને વાત ઉડાવી, અને વચન આપ્યું નહિ.

“ત્યારે તમે શું હમેશ લડ્યાજ કરશો ? આ યુદ્ધો કેટલાં– અરે કેટલાં લાંબાં છે ! તે તો સદાય પહોંચ્યા કરશે.”

જોનની આંખમાં હર્ષનો ચળકાટ હતો. તે બોલી:

“આપણું બધુ અગત્યનું કામકાજ તો આવતા ચાર દિવસમાં થઈ જશે. પછી તો બધી રમત રહી છે. ચાર દિવસમાં ફ્રાન્સ એક મહાભારત કામ કરશે, કે જે ફ્રાન્સની સ્વતંત્રતાનું કેન્દ્રબિંદુ છે.”

અમે આશ્ચર્યચકિત થયા. જોન તો જાણે પરમાત્મામાંજ ડૂબી ગઈ હતી, જાણે સ્વપ્નાવસ્થામાં હોય એવી લાગતી હતી. “હા, ચાર દિવસમાં, માત્ર ચારજ દિવસમાં હું મજબૂત ફટકા લગાવીશ. હા, ચોથો દિવસ પૂરો થાય તે પહેલાં ફરી હું જીતીશ.” જરામાં તે જમીન તરફ જોતી હતી. તેના હોઠો હાલતા હતા, પણ તેમાંથી એક પણ શબ્દ નીકળતો નહોતો. પછી ઘણાજ ધીમા સાદે તે બોલી: “અને એક હજાર વર્ષ સુધી અંગ્રેજ લોકોની ફ્રાન્સમાં કોઈ પણ સત્તા રહેશે નહિ.”

આ સાંભળી મારાં રૂવાડા ઉભાં થયાં. કારણ કે મને ખબર હતી કે, તેને હમણાં દિવ્ય પ્રેરણા થતી હતી. જોન પોતે એ વિષે કઈ જાણતી નહોતી. તેની બાલ્યાવસ્થામાં મને અનુભવ થયા હતા, તેવોજ આ વધુ અનુભવ હતો.

વળી જોનના હોઠો હાલવા લાગ્યા. તેના શબ્દ હજી વધુ ધીમા થતા જતા હતા:– “બે વર્ષ વીતશે, તે પહેલાં મારું શરીર ભયંકર રીતે છૂટશે. ”

જોનની સખી બૂમ પાડવા જતી હતી, પણ મેં તેને ચૂપ રહેવા સાન કરી. પછી કાનમાં મે તેને ધીમેથી કહ્યું:– “જોન ઉંઘે છે, સ્વપ્નાવસ્થામાં છે, અને અર્થવગરના શબ્દો બડબડે છે.”

“અરે ! સ્વપ્નું છે, તેથી હું પ્રભુનો આભાર માનું છું. મને