પોતાના બાકીના લશ્કર તરફ અંગ્રેજ નાયક વળ્યો. અંગ્રેજ સિપાઈઓએ ધાર્યું કે નાયક જોનના ભયથી નાસે છે, તેથી તેઓ એક પળમાં લડવાનું મૂકી દઈ નાઠા.
હવે વખત આવ્યો હતો. જોને અમને પોતાની તરવાર હલાવી નિશાની કરી કે પછવાડે ચાલ્યા આવો. કીકિયારી પાડી પવનને વેગે ઘોડા દોડાવી શત્રુઓ તરફ તે ધસી ગઈ.
અમે નાસતા લશ્કરને ત્રણ કલાક સુધી કાપ્યું. જ્યાં જોઇએ ત્યાં અમારો વિજય થયો. આ પ્રમાણે પેટેની લડાઈ અમે જીત્યાં હતાં.
જોન ઘોડા ઉપરથી ઉતરી અને ધ્યાનથી રણનો દેખાવ જોઈને બોલી :–
પ્રભુનો આભાર માનો. આજે તેણે ઘણો ઘાણ વાળ્યો છે.” પછી તેણે વિચારમાં – ઉંડા વિચારમાં માથું ઉંચકીને કહ્યું :–
“એક હજાર વર્ષ — એક હજાર વર્ષ આ યુદ્ધને લીધે ફ્રાન્સમાંથી અંગ્રેજી સત્તા તૂટી પડશે.” પોતાની આજુબાજુ ફરી વળેલા સરદારોને વળી તે વિચારમાં ને વિચારમાં સંબોધીને બોલી :–
“મિત્રો ! મારા મિત્રો ! શું તમે જાણતા નથી કે આજે ફ્રાન્સ સ્વતંત્ર થયું છે ?”
હાયરે સલામ કરીને કહ્યું : “જો જોન ઑફ આર્ક ન હોત, તો ફ્રાન્સ કોઈ દિવસ સ્વતંત્ર થાતજ નહિ.”
પછી આખા લશ્કરે હર્ષનાદ કર્યો :– “ઘણું જીવો ઓર્લિયન્સની કુમારિકા ! અનંતકાળ સુધી જીવો જોન ઑફ આર્ક !” જોને હસતાં હસતાં તરવારથી સલામ ઝીલી.
સાંજે મેં જોનને પેટેના રણ ઉપર ઘવાયેલાઓની અને મરેલાઓની વ્યવસ્થા કરતી જોઈ. એક અંગ્રેજ સિપાઈ બિચારો બહુ ગરીબ હતો – અને પેાતાનો છૂટકારો પૈસાથી કરવા તે અશક્ત હતો. અમારા માણસોએ તેથી તેને ઘાયલ કર્યો હતો. જોને છેટેથી આ જોયું. તેણે તુરતજ એક પાદરીને બોલાવ્યો. જોને તે સિપાઈનું માથું પોતાના ખોળામાં લીધું, અને સગી બહેન માફક અંતકાળ સુધી તેની સેવા કરી. જોનની આંખમાં તે વખતે આંસુ વહેતાં હતાં. તે મનુષ્યમાત્ર ઉપર પ્રેમ રાખતી અને તે પણ માતા રાખે તેવો ઉત્કટ.
(૨૦)
આ સઘળાં યુદ્ધોએ રેમ્સનો માર્ગ ખુલ્લો કર્યો હતો. હવે
