૧૨
સમારંભ ઉજવાતો હતો ને રાસ ગાતી શ્યામાઓ ઘૂમતી હતી. સભામંડળમાં હિન્દુ કે ગુજરાતીઓ જ માત્ર ન હતા; પારસી હતા, ઇસ્લામી હતા, મદ્રાસી હતા; ઈંગ્રેજ અમેરિકન જર્મન સન્નારીઓ હતી. વાતવાતમાં અમેરિકન બાનૂને કહ્યું કે આપના Ball નૃત્યમાં ગીતટહુંકો પૂરાશે ત્ય્હારે બોલ નૃત્ય ગુજરાતણના રાસની હારમા આવશે.
રાસધૂમણ એ બ્રહ્માંડધૂમણની પ્રતિછાયા છે. શ્રી કૃષ્ણચન્દ્રે ગોકુળમાં માતાને મુખમાં વિશ્વદર્શન કરાવ્યું હતું; કુરુક્ષેત્રમાં ગાંડીવધન્વાને વિરાટદર્શન કરાવ્યું હતુ; વૃન્દાવનમાં ગોપગોપીઓને બ્રહ્માંડધૂમણની પ્રતિછાયામાં ઘુમાવ્યાં હતાં. ઇતિહાસની ને કવિતાની એ જગલ્હેરખડો કોકકારમી માયામૂર્તિ છે, કૃષ્ણચન્દ્ર ને ભાગવતકારે રાસ જગતવિખ્યાત કીધા.
ગીત વાદ્ય અને નૃત્ય ઉપરાન્ત સૌન્દર્યનું એક ચોથું રસતત્ત્વ રાસકલામાં હમણાં હમણાં અધિકું ખીલતું પેખાય છે અને તે રાસઝીલનારીઓના અંગમરોડનું વિધવિધનું કલાદર્શન, સહુ કલાઓનું એક આન્તરતત્ત્વ છે સંયમ. અને સંયમમાં રહીને એ અંગમરોડનું કલાતત્ત્વ ખીલાવાશે તેટલું તે રાસને અલંકારરૂપ થશે.
આ રાસસંગ્રહમાં પણ એક નવું તત્ત્વ વિકાસ પામેલું પેખન્દાને પેખાશે: અને તે Ballad નું. Ballad એટલે વર્ણનાત્મક કે ઇતિહાસાત્મક, પણ કાંઈક આછો વાર્તાઆત્મક રાસ. મ્હારાં કાવ્યોના પ્રથમ ભાગમાંનું ધણનું ગોપકાવ્ય વર્ણનાત્મક Ballad છે. સરવરિયાં ડોલ્યાં, દૂધમાં સાકર,
