રંગાલયો, વ્યાખ્યાનગૃહો, ઈસ્પિતાલો, સંગ્રહાલયો, પ્રદર્શનો વગેરેની તો જાણે કોઈ જાદુઈ સૃષ્ટિ રચાઈ ગઈ છે. હજારો મજૂરો ને કારીગરો રાતપાળી કામ કરે છે.
ભાઈજી રોજ એ લોકકલ્યાણની નવસંપત્તિ જોવા નીકળે છે, ત્યારે લોકોની સલામો ઝીલતા એના બેઉ હાથને નિરાંત નથી રહેતી.
આ બધું સાંભળીને પાંચો એકાન્તે ઊંડા નિઃશ્વાસ મુકતો.
મારા ખેડૂતોનું કેમ હજુ કશું નથી થતું ?
એ એની સમસ્યા હતી.
ગામડાંમાં હજુ જુનવાણી વહીવટ કેમ ટકી રહ્યા છે ?
ખળાવાડો કેમ રઝળે છે ?
દવા લેવા પાંચ ગાઉને પલ્લે કેમ લોકોને જવું પડે છે ?
ગોચર હજી મોકળાં કાં નથી મેલતા રાજના વહીવટદારો ?
પાંચાને ને અમલદારોને વારંવાર ચકમક ઝરતી હતી. પાંચો રાજ્યાધિકારીઓને કોઈક વાર ઠોંઠ-ઠાપલી પણ કરી લેતો.
‘ગોલકીના !’
‘રાજના કુત્તા !’
‘ભુખડીબારશ !’
એવા એવા શબ્દો એ અમલદારોને ચોપડતો. પાંચો ઘણુંખરું ખેડું ભાઈઓની મુશ્કેલીઓના નિકાલ પોતે કરી લેતો.
પોતાના ગામના છોકરા ત્રણ ગાઉ પરના એક ગામડાની નિશાળે ભણવા જતા. કોઈ કોઈ વાર પાંચો એ માર્ગે વગડામાં ભાંગલી વાવના કાંઠા પર બેસતો ને એકાદ બાળકને ત્યાં રોકી આવા કાગળ લખાવતો : “ભાઈજીને માલમ થાય જે તમે ભોળા છો. તમારો સેનાપતિ કપટી છે. તમને આ બધા કુત્તાઓ ફાડી ખાશે. તમે ખેડુનું કંઈ કર્યું નહિ. ફટ છે તમને ! વધુઘટું લખાણું હોય તો માફ કરજો, મે’રબાન ! તમે મોટા માણસ થઈ ગયા. લખિતંગ પાંચાના જુહાર.”
એવા તો ઘણા કાગળો લખાવી લખાવી. નીચે ગોધોની આકૃતિ
