4. વાઘજી ફોજદાર
ભાણો મોટાબાપુની ગોદમાં લપાયો હતો. એના હાથ મહીપતરામ જમાદારના હાથના પોંચા પરના મોટા મોટા ઘાટા વાળને પંપાળવા લાગ્યા હતા. મોટાબાપુનું શરીર હજુ પણ તાજા ઓલવી નાખેલા વરાળ-સંચાની માફક ગરમ-ગરમ હતું.
ગાડાવાળાની જબાન ચૂપ હતી. એણે હેહેકારા બંધ કર્યા હતા. બળદની ગતિ ધીરી પડી હતી, તેનું પણ એણે ભાન ગુમાવ્યું હતું.
એ ચૂપકીદીએ જ મહીપતરામનું ધ્યાન ખેંચ્યું. એણે પૂછ્યું : "એલ્યા એય બેવકૂફ! ઝોલાં તો ખાતો નથી ને?"
"ના, સા'બ."
"આ લૂંટવા આવ્યો ત્યારે તું શું કરતો હતો, હેવાન?"
"હું શું કરું, સા'બ? બેશી રિયો'તો."
"કાં બેશી રિયો'તો?"
ગાડાવાળો કશું ન બોલ્યો.
"તુંય ગીરનો ખેડુ ખરો કે?"
"હા, સા'બ!"
"ત્યારે તુંય શું પહાડની ભોમને નથી ધાવ્યો? શું કાઠીનો એકલાનો જ ઈજારો છે? આડું લઈને ઊભો ન થઈ ગયો?"
ગાડાખેડુ કણબી દોરી વિનાના ભમરડા જેવો સૂનમૂન હતો. એણે એક જનોઈધારી લોટમગા બ્રાહ્મણની બહાદુરી દીઠી હતી.
મહીપતરામે કહ્યું : "મારો ગુરો કોણ છે, કહું? મારો ગુરુ તારી જાતનો, એક કણબી જ છે."
"એ કોણ હેં મોટાબાપુ?" ભાણાને નવી વાર્તાનો ત્રાગડો મળ્યો.
"એ મારા વાઘજી ફોજદાર - એજન્સી પોલીસની સ્થાપના થઈ ત્યાર પહેલાંના પ્રથમ પોલીસ-અમલદાર. હાથમાં હળ ઝાલેલું, કલમ તો એને પ્રથમ પહેલી મેં ઝલાવી : ને મકોડાનાં ટાંગા જેવી સહી ઘૂંટાવી."
"એણે શું કર્યું હતું, હેં મોટાબાપુ?"