યુગવંદના/કોદાળીવાળો
| ← ખેડુ સ્ત્રીનું સંધ્યાગીત | યુગવંદના કોદાળીવાળો ઝવેરચંદ મેઘાણી ૧૯૩૧ |
કેદીનું કલ્પાંત → |
વળેલો, કેડ્ય ભાંગેલો, સૈકાના દુઃખભારથી;
ઊભો છે ટેકવી કાયા, કોદાળી કરમાં લઈ.
ઊંડા ડોળા ધગ ધગ થતી ભોંયમાં શું જુએ છે !
મોઢે એને શત યુગ તણી શૂન્યતા ઘૂઘવે છે.
ગાલે ચીરા : નયન ફરતી દાઝ કાળી પડેલી;
સૈકાઓના સિતમઢગલે કેડ્ય વાંકી વળેલી.
વ્યર્થ એને હસાવો ના ! હસી એ શકશે નહિ,
નથી એને રહ્યાં આંસુ, રડી એ શકશે નહિ.
કોણે એને હૃદય કચર્યાં હાસ્ય ને અશ્રુ બેઉ ?
કોણે એને જડ બળદનો મૂઢ બંધુ બનાવ્યો ?
કોણ એનું કઠણ જડબું હચમચી ખેડવેલું !
બુદ્ધિ કેરો વિમલ દીવડો, હાય, કોણે બુઝાવ્યો !
સાતે સિંધુ તણી પાળે સામ્રાજ્યો ચણનાર ઓ !
પ્રભુએ શું ઘડી દીધા આ સૌ માનવ-પથ્થરો !
‘બાંધી એની શબ-નિસરણી શોધજો આભ-તારા !
'સીંચી એની રુધિર-ઝરણી રોપજો ગર્વ-ક્યારા !
'એની પીઠ ખડકી ખડકી તપ-સૈન્યો-જહાજો !
‘જીતો પૃથ્વી ! કતલ ચલવો !' બોલ એ શું પ્રભુનો?
આકાશોની અટારીથી દોજખી તળિયા લગી;
નિહાળો : કો નથી સૃષ્ટિ વધુ ભીષણ આ થકી.
ભૂખ્યા એના જઠર મહીં દેવતા-માત્ર બિન્દુ:
ત્યાંથી થોડે દિન પ્રગટશે વિશ્વવ્યાપી હુતાશ;
એ આંખોનાં અતલ ગરતે છૂપિયા સપ્ત સિંધુ,
જેની છોળે ગગનરમતા મ્હેલ હોશે વિનાશ.
નથી બંકી છટા એ તો – ભાંગેલી એ કેડ્ય છે !
સદીઓના સિતમ-ભારે હાંફતો હાડ-પુંજ છે.
કાળે એની કરુણ કથની કોતરી એ વળાંકે;
ડોકાય છે કંઈ દુઃખયુગો કંદરામાં.
એ કદ્રૂપી શિકલ નિજ ઓળા મહીં ચિત્ર આંકે –
'હૂ હૂ ! હૂ હૂ !' શબદ કરતી જાગતી દીન-જાતિ.