રસધાર ૩/પરિશિષ્ટ ૨ : કાઠી અને ચારણી ભાષાની ખાસિયતો

by ઝવેરચંદ મેઘાણી

← પરિશિષ્ટ ૧ : સોરઠી ભાષાનો કોશ

સૌરાષ્ટ્રની રસધાર ૩ પરિશિષ્ટ ૨ : કાઠી અને ચારણી ભાષાની ખાસિયતો ઝવેરચંદ મેઘાણી

પરિશિષ્ટ ર કાઠી અને ચારણી ભાષાની ખાસિયતો

૧. નામો : (ક) કાઠી લોકોની ભાષામાં નાન્યતર જાતિ નથી; જુઓ :

ફુલેકું : ફુલેકો

ધીંગાણું : ધીંગાણો

પૂછડું : પૂંછડો

(ખ) સર્વ નામની માફક નામોમાં પણ બીજી વિભક્તિને પ્રત્યય “ને” નહિ, પણ “હી” છે :

ગરીબને : ગરીબહી

૨ સર્વનામ :

મૂળ ગુજરાતી શબ્દ કાઠી-પ્રયોગ હું મને મારો અમારો તને તમને તારા તમારો તેને એને એની કોણ કોણે કોનો

કાઠી-પ્રયોગ હું મોહે માળો અમાણો તોંહે તમું હે તાળો તમાણો ત્યાંહીં યાને યાની કમણ કમણાનો

ચારણી-પ્રયોગ મું મુંહે મોળો અમણો તું હેં તમું હેં તોળો તમણો ત્યોં હેં યાહેં યાની કેમણ કમણે કમણો

શું શાનો

કાણું કાણાનો

કીં કેવાનો

૩ ક્રિયાપદો :

(ક) ખાસ પ્રયેાગો :

ગુજરાતી આવ્યો આવી ગયો દીધા હતો નથી

કાઠી આદો આદી ગો દીના હુતો નથ,નસે

ચારણી ઇદો,ઇયો ઇદી ગો દીના હુતો નસેં

(ખ) વર્તમાનકાળનો પ્રત્યય “છું” નહિ, પણ “સાં” છે :

જાણું છું : જાણતો સાં
લઉં છું : લેતો સાં

(ગ) કૃદંતમાં આવો નિયમ છે :

આવીને ટાંપીને લઈ આવ્ય

આવુંને ટાંપુંને લઉ આવ્ય

આવેંને ટાંપેને લે આવ્ય

૪. અવ્યયો :

ગુજરાતી અહીં ત્યાં ક્યાં શા માટે

કાઠી આસેં-ઇસેં તીસેં કીસેં કેવાને-કાણા સાટુ

ચારણી આસેં તીસેં કીસેં કેવા સાટુ

ભણેં : આ શબ્દ સામાન્ય વાતચીતમાં વારંવાર ખાસ કોઈ

અર્થ વિના યોજાય છે; એનો અર્થ્ 'ભણવો–કહેવો' એ

ઉપરથી 'હું કહું છું કે' એમ થતો હશે.

ઢેઢ અને મેર લોકોની ભાષા પણ આ ભાષાને મળતી જ લાગે છે.