અખાના છપ્પા/મુક્તિ અંગ

અખાના છપ્પા
મુક્તિ અંગ
અખો

મુક્તિ અંગ

મુક્તિ પામવા મુખ્ય વૈરાગ્ય, જો બહુ પાસથો ચૂટે રાગ;
ધ્યેય ધ્યાતાથી આઘો વટે, તે અનુભવતાં ચોક ચોવટે;
બીજી અખા રસાળી વાત, સર્વાતીત નોહે સાક્સાત. ૬૦૯

જે કીજે તે સર્વે રાગ, રાગ વિના નવ ઉપડે પાગ;
રાગ જેવારે પાચો વળે, ત્યારે નિજ આતમને મળે;
દ્રષ્ટ પદારથસું વૈરાગ્ય,ત્યાં અખા જડે તુ જ ત્યાગ. ૬૧૦

જન જાણે છે જે વૈરાગ, તે ત્યાં સામો ઉપજે રાગ;
વૈરાગ હોય ત્યાં નોહે દ્વેષ, તે તયાં શામો બાંધે ક્લેશ;
આપોપાનો થાયે ત્યાગ, ત્યારે અખા સાચો વૈરાગ. ૬૧૧

જેહ વડે તપ તીરથ કરે, વિષય ભોગ કે સુખ આદરે;
જેણે કરી નિપજે બહુ કામ, તે શોધી કાઢવો આ ઠામ;
તે વિણ જાણો રાગ વિરાગ, અખા ઉચળી ભાંગવો પાગ. ૬૧૨

જેમ તેમ કરી સમજવો મર્મ. હું તે શું ચૈતન કે ચર્મ;
એ જ સમજવું પરથમ જને, પછે ઘેર રહેજે કે જાજે વને;
એ સમજ્યા વિણ ગૃહસ્થ અતીત, વર વિવાહ વિણ ગાવાં ગીત. ૬૧૩

સમજણમાં નથી રાગ વિરાગ, જેમ વાયુ હેંડે વિના પરાગ;
લોક કોક લગી પરવરે, સમજણથી અર્થ સઘળો સરે;
અખા રામ નથી ઘેર કે વને, જ્યાં જાશે ત્યાં પોતા કને. ૬૧૪

પાદ પાણી નેત્ર મુખ નાક, સકળ અંગનો સમજો તાક;
એમાંનું એકે જો જાય, ધણી માટે જીવે ના રખાય;
અખા ના દીસે તાઓ લાગ, પર સાથે શો રાગવિરગ. ૬૧૫

વેલ પરાઇ બેઠો જંન, હું જ ધણી એમ માને મંન;
કાળા સદા ખેડે સારથિ , બેઠો ફરે અવિનાશી રથી;
અખા એમ જાણે સઘળો પંડ્ય, લેવું મૂકવું ટળે પાખંડ. ૬૧૬

ગેબી જીપજ થૈ પીડતની, ત્યારે તું ત્યાં ના હોતો ધણી;
સહેજે ઉપન્યું વંઠ્યું તન, ત્યારે કાંઇ ના ચાલ્યું મન;
વચ્ચે શિદ પાડે છે ડાઘ, અખા કશો નુ જ રાગ વિરાગ. ૬૧૭

ઉપર ચલ્યો માર્ગ લે અખા, નહીં કો સાથી કો નહીં સખા;
ધની થયામાં સઘલો ધંધ, જેમ રૂપ નહીં દેખે અંધ;
ગગનગામિને નહીં અટકાવ, યુવતીને મન બહુ ભાવ. ૬૧૮

ઉંઘ્યાને સ્વપ્નાંતરા ઘણાં, ઉત્તમ મધ્યમા વેદે ભણ્યાં;
જાગ્યા ઉંઘ્યાથી અળગું હૃદેય, ત્યાં અખો આરોપી વદેય;
સમજ્યાને છે સરખું સદા, અણસમજ્યો ભોગવે આપદા. ૬૧૯

અખો જેહ નર રહે અમન, તેવું કરવું સર્વ જતંન;
જેમ જિહ્વા પંચામૃત ખાય, ખાતી કરતી નહીં લેપાય;
વણ ખાધે કર થાય ચીકણો, એવો ભેદ અણલિંગીતણો. ૬૨૦

અખા અલિંગી વાત અગાધ, લિંગી નરને નહીં તે સાધ્ય;
સકળ લોક તે વૃક્ષ્જ કહે, પણ ચે ન કહે જે બીજે રહે;
જોતાં સઘળો લક્ષમાં ફેર, લક્ષ ઉદ્યોત ને લક્ષ અંધેર. ૬૨૧

સામો કો દુઃખ દાતા નથી, જેમ તાળી ન પડે એક હથી;
સ્વપ્ને દીસે નરો અનંત, તેમ જ અચતાં પ્રગટે જંત;
અખા વસ્તુપણે જાગશે, તેને એનો અનુભવ હશે. ૬૨૨

અછતો દ્વેષ ને અચતો રાગ, રાગા દ્વેષ માયાનો ભાગ;
તજશે તે દ્વેષે કરી, જે ભજશે તે રાગ અઅદરી;
સ્વસ્વરૂપ ત્યાં બેઉએ નહી, ગુરુ લક્ષે અખા જો ઘેરથી. ૬૨૩

પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિના સઘળા વેશ, ભિક્ષુક થાકે થાય નરેશ;
રમત રમે ચે માયા કાળ, મધ્ય અહંકાર વહે છે ગાળ;
મહાનિધમાં રાજાની દ્રષ્ટ, અખા રમત પાસે નહીં સ્પષ્ટ. ૬૨૪

કારણ દ્રષ્ટિ હોય જંન, તેનો અનુભવ નોય અસન;
દેખે કીરન સરિખાં સૂર, જેનું વસ્તુ વિષે છે ઉર;
અખા ચક્ષુ આંજે ગુરુદેવ, ત કોઇ સમજે એનો ભેવ. ૬૨૫

સમજુ તે અનસમજુ થાય, અણસમજુ સરખું સમજાય;
એની કોયે કદી નહિ સાખ્ય, અનુભવ જે ઉઅન્યો તે દાખ્ય;
નિજ ઘર વરતી જે કો હશે, અખા તે એકમાં પહોંચશે. ૬૨૬