તુલસી-ક્યારો/માણી આવ્યાં

by ઝવેરચંદ મેઘાણી

← જુગલ-જીવન

તુલસી-ક્યારો માણી આવ્યાં ઝવેરચંદ મેઘાણી

ભાસ્કરની શક્તિ →

આ પ્રકરણને આપ અહીં સાંભળી પણ શકો છો.

પ્રકરણ આઠમું માણી આવ્યાં

અનસુ યાદ આવતી હતી, એટલે ઊંઘ આવતી નહોતી. પણ ભદ્રાએ મનને મનાવી લીંધું કે ઘરમાં એકલી છું તેથી ઊંઘ નથી આવતી. એકલી વિધવા બધાં બારણાં બંધ કરીને અંદરના ઉંબર પાસે બેઠી હતી, દેર અને દેરાણી બહાર ગયા પછી એ વિમાસી રહી હતી: કે બેય જણાં ઘડીક દુઃખી દેખાય છે ને ઘડીકમાં પાછા સુખની કેવી લહેરે લહેરાઈ રહ્યાં હતાં ! પન બહાર નીકળીને મોટરમાં બેઠાં ત્યારે બાજુ બાજુએ બેસવા માટે કેટલી મીઠી ધમાચકડ મચાવી'તી માડી!

વીરસુત કહે, કંચન, તું જ આગલી સીટ પર એકલી બેસીને હાંક, હું અહીં પાછળ પડ્યો છું.' કંચન કહે કે 'નહિ, મારી પાસે જ બેસવું પડશે. હું એકલી કાંઈ શોભું?'

દેર કહે 'કંચન, તું બાજુમાં શોફરને બેસારીને તારા હાંકવામાં જે કચાશ રહી છે તે કાઢી નાખ.'

દેરાણી કહે ' એને માટે પૂર્ણિમા નહિ બગાડું. પૂર્ણિમાનો પ્રકાશ તો કોઈ બીજું જ ભણતર ભણવા માટે પેટાય છે, ને એ ભણતર તો તમે મને અને હું તમને ભણાવી શકીએ. આવી જાઓ આગળ, ડાહ્યા ડમરા થઇને ચાલ્યા આવો, પેટ દુઃખવાનો પાઠ ભજવો ના, નહિતર હું ઉપાડીને આગળ આણીશ.' 'આવું તો સ્વપ્નેય માણ્યું નહિ બૈ ! સાચુકલાં માણે તેની તો બલિહારી!' એવો વિચાર કરતી ભદ્રા બેઠી હતી ત્યારે બહારની ચાંદનીમાં એક મોટર કશો અવાજ કર્યા વગર દરવાજે આવી અટકી. ને અંદર જે હાંકનાર એક જ માણસ બેઠો હતો તેની હાક સંભળાઈ:

'કાં કંચન ! વીરસુત !'

આ સ્વરો સાંભળનારી ભદ્રા એકદમ તો જવાબ ન દઈ શકી. એ લગાર હેબત ખાઈ ગઈ. આ સ્વરો એને અજાણ્યા છતાં તાજેતરના જ પરિચિત લાગ્યા. એ તો ગામડાની વિધવા ખરીને, એટલે દીવાબત્તી બુઝાવી કરીને જ બેઠેલી.

' એ બહેરાંઓ !' બૂમ ફરીવાર આવી ત્યારે ભદ્રાએ વિજળીનો ફક્ત એક જ દીવો ચેતવ્યો ને શાંતિથી જવાબ દીધો કે 'બહાર ગયા છે ભૈ  ! ઘેરે નથી.'

'ઓહો ! ગયાં ને. તો તો સારૂં થયું. હું એમને તેડવા જ આવેલો. બધા એમની વાટ જોઈ રહેલ છે.'

થોડીવાર એ બોલતો અટક્યો. પણ સામે કશો જવાબ કે હોંકારો ન જડ્યો એટલે એ ફરીવાર બોલ્યો-

' એ બેઉ એના ઓવરકોટ તો સાથે લઈ ગયાં છે ને! ન લઈ ગયાં હોય તો હું લેતો જાઉં.'

સામેથી કશો હોંકારો ન આવ્યો. વચગાળાની મિનિટો ફક્ત બગીચાનાં બગલાંની તી-તી-તી સ્વરોએ જ ભરી દીધાં. ભદ્રાએ જવાબ ન દીધો એટલે એણે ફરીથી ફોડ પાડ્યો.

'એ તો હું છું, ભાસ્કર. હું સાંજે આવેલો ને, તે જ.' ભદ્રાને યાદ આવ્યું કે ભાસ્કરભાઈ તો ઘરના આત્મજન જેવા છે. તેણે ઊઠીને દરવાજો ઉઘડ્યો. ઉઘાડીને પોતે ઉતાવળે પગલે પાછી આવી રસોડામાં લપાઈ ગઈ. ને ભાસ્કર ચટાક ચટાક એક પછી એક ઓરડાની બત્તીઓ ચેતવતો, કંચન-વીરસુતના ઓરડામાં જઈ, બે ઓવરકોટ સાથે બહાર નીકળ્યો; એની પાછળ એક પછી એક બત્તી બંધ થતી આવી. એણે સીધા સડેડાટ બહાર ચાલ્યાં જતાં જતાં ફક્ત એટલું જ કહ્યું કે 'બેવકૂફ ! બેઉ એકીસાથે બેવકૂફ ! પોતાની તબિયત નાજૂક છે એમ બેઉ જણ જાણે છે. હવામાં શરદી છે એ પણ જાણે છે છતાં પોતાની સંભાળ રાખવાનું બેમાંથી એકેયને સૂઝતું નથી. એ પણ મારે કરી દેવું.

પોતે જાણે કોઈને સંભળાવવા માટે નહિ પણ પોતાના જ મનની ઊર્મિ ઠાલવવા માટે આ બબડાટ કરતો ગયો હોય તેવી અદાથી સીધોસટ બહાર નીકળી મોટરનું બારણું રોષમાં ને રોષમાં પછાડી, મોટર પાછી હંકારી ગયો. મોટર એક સ્ત્રીમિત્રની હતી.

રસોડામાં ઊભી ઊભી ભદ્રા તો થર થર ધ્રૂજતી હતી. શા માટે ધ્રૂજતી હતી તે જો કોઈએ એને પૂછ્યું હોત તો પોતે જવાબ ન આપી શકત. વિધવા યુવતી, અમદાવાદ શહેર, સોસાયટીનું મકાન, પાડોશ વગરનું એકલવાયું ઘર, ચાંદની રાત, ને તેમાં એક એવા પુરુષનો ગૃહપ્રવેશ કે જેનું આ ઘર જ નહિ પણ ઘરના મનુષ્યો પર પણ પૂર્ણ સ્વામીત્વ છે: તે વખતે કમ્પારી સહજ છૂટે. માડી રે ! કેટલી બ્હી ગઈ હતી ? આ ગાલે ને કપાળે ને ગળે પરસેવાના ઢગલા તો જો મુઈ ! પરસેવે આખું અંગ નહાઈ રહ્યું છે, અરરર ! મેં પણ મુઈએ કેવી કલ્પનાઓ કરી નાખી ! એટલી વારમાં તો મેં એને આંહી ધસી આવતો ને કંઈનું કંઈ જ કરતો કલ્પ્યો... એને વિષે આટલું માઠું, આટલું બધું હીણું ધારી બેસવામાં કેટલું બધું પાપ લાગ્યું હશે ! એ તો બાપડો સેધેસીધો દેર દેરાનીની સાચવણ સાટુ થઈને જ આવ્યો ને ચાલ્યો ગયો. મંછા ભૂત ને શંકા ડાકણ ! કહેતી કાંઈ ખોટી છે !

એમ વિચારતે વિચારતે, બેઠાં બેઠાં જ એ ઝોલે ચડી ગઊ, ને ઘડીક ભાસ્કર, તો ઘડીક અનસુનાં સ્વપ્નાં જોતી જોતી પોતે લાદી ઉપર જ ઢળી ગઈ. તે પછી છેક રાતના એક વાગે મોટરના ધમધમાટ થયા ત્યારે ભદ્રાએ દીવો પેટાવ્યો, દ્વાર ઉઘાડ્યાં, દ્વારની પાછળ લપાઇને પોતે ઉભી રહી પહેલા દિયર દાખલ થયા, તે પછી દેરાણી અંદર આવી; ને ત્રીજો માણસ મોટરમાં જ બેસી રહ્યો. પાછળ રહેલી કંચને કહ્યું, 'અંદર નહિ આવો ભાસ્કરભાઈ ?'

'ના હવે નહિ. સૂઈ જાઓ નિરાંત કરીને. નીકર માંદા પડશો.'

એટલું કહી ભાસ્કરે ગાડી હંકારી મૂકી. ત્યારે ભદ્રા બારણાં આડે લપાઈને ભાસ્કરને જ જોતી હતી.

કંચન અંદર આવી ત્યારે ભદ્રાએ એને એક જ પ્રશ્ન પૂછ્યો: 'કેટલા, ઘણાં સાદ પાડવા પડેલા, હેં?'

'ના, ના, અમે સાદ પાડ્યા જ નથી.'

એટલું જ ફક્ત બોલીને કંચન અંદર ચાલી ગઈ. એ એટલું પણ કાં ન બોલી કે 'ભાભીજી, તમારે સૂતાં જાગવું પડ્યું ને ! તમારે તે ઊંઘ કેટલી હળવી ! મોટરના અવાજે જ જાગી ઊઠ્યાં ! કે પછી તમે અમારી વાટમાં ને વાટમાં પૂરૂં સૂતાં યે શાનાં હશો?'

આવું કશું ય કહ્યા વગર ચાલી ગયેલી કંચન ઘરમાંથી બહાર નીકળતી વેળાની કંચન કરતાં છેક જ જુદી પ્રકૃતિનું માનવી લાગી. તોછડી દેખાઈ. મિજાજી માલુમ પડી. શહેરી અને ભણેલ ગણેલ માણસનો કાંઈ ધડો છે બૈ? એમ વિચાર કરતી દિલમાં જરી દુભાતી ભદ્રાએ પોતાના ઓરડાની બત્તી ઓલવી. ત્યાં તો ભદ્રાને કાને ફરી પાછા પેલાં બે જણ વચ્ચેની કશીક વાદાવાદીના, કશીક શબ્દ-ટપાટપીના તીખા સ્વરો આવી અફળાયા.

અધરાત પછીનો સમય પ્રણય-કલહનો નથી હોતો ને પ્રણય કલહના સ્વરો આટલા કર્કશ પણ નથી હોતા. આ બેઉ તો દાંત કચકચાવીને બોલતાં હતાં.

'તો પછી મને લઈ નહોતો જવો.'

'શો ગુન્હો કર્યો !'

'મને એકલો બેસારીને જુદી બેઠક કેમ જમાવી ત્યારે?'

'પોતાને જ એકલા પડાવું હતું. પેલી લલિતા માટે. એમ કેમ નથી બોલી શકાતું.'

'હેવાન !'

'જીભ સંભાળજો હો !'

'નહિતર શું ખેંચી કાઢીશ ? આ લે ખેંચ, ખેંચ, ખેંચ, હે-વા-ન!'

'હેવાન તમે-તું-તું-'

'ગદ્ધી !'

'તું-તું-ગદ્ધો'

તે પછી થોડા તમાચાના સ્વરો પણસંભળાયા ને ભદ્રા હવામાં બફારો હોવા છતાં , ગોદડું ઓઢી, લપાઈ, હેબતાઈ, 'ઈશ્વર !ઈશ્વર ! ઈશ્વર!' એવું રટણ કરતી સૂનમૂન પડી રહી. પોતાના કાને આ બધા શબ્દો પડ્યા તે બહુ ખોટું થયું હતું. જે માણસો બોલી રહ્યાં હતાં તેની હીનતાનો તો ભદ્રાએ વિચાર જ છોડી દીધો હતો. સાંભળનાર તરીકે પોતાની જ શરમભરી સ્થિતિ તેને સાલી રહી. પોતે કંચનનાં હીબકાં સાંભળ્યાં, વીરસુતની આહ, નિઃશ્વાસ, અને 'શું કરૂં જીભ કરડી મરૂં, ઝેર પીને સૂઈ જાઉં !' એવા વીરસુતના શબ્દો સાંભળ્યા. ભદ્રા ભયભીત બની ગઇ. ઘરની આખી ઇમારત ઓગળતી, નીચે ધસતી આવતી, અજગરની માફક સૌને ગળી જતી લાગી. બિછાનું ભમરડાની પેઠે ફરતું હતું. પૃથ્વીનું પડ જાણે ઊંધું વળતું હતું.

આ બેમાંથી કોઈક પોતાના મન પરથી કાબૂ ખોઇ બેસી કદાચ કાંઈનું કાંઈ કરી બેસશે તો ! એ બીકે ભદ્રા મોડી રાત સુધી જાગ્રતાવસ્થામાં જ પડી રહી. ને જાગ્રત હોવાં છતાં એને સૂતેલી હોવાનો ડોળ ચાલુ રાખવો પડ્યો. કારણકે પોતાની લડાઈ કોઈ ત્રીજાએ સાંભળી છે એવું આ બેઉને જો લાગી જશે તો સવારે એ પાછાં મોઢું શી રીતે દેખાડી શકશે? આ હતી ભદ્રાની એક માત્ર ચિંતા.

મોડે મોડે ત્રણેક વાગે જ્યારે બે પરિણિત શિક્ષિતોનું તપ્ત શયનગાર ટાઢું પડી ગયું, ને બેઉ જણાં ઉંઘી ગયાં છે એવી ભદ્રાને ખાત્રી થઈ ત્યારે જ ભદ્રાએ આંખો મીંચી.

•