યુગવંદના/દિઠી સાંતાલની નારી
| ← ઘણ રે બોલે ને – | યુગવંદના દિઠી સાંતાલની નારી ઝવેરચંદ મેઘાણી ૧૯૩૧ |
ખેડુ સ્ત્રીનું સંધ્યાગીત → |
દીઠી સાંતાલની નારી – રે આજ દીઠી સાંતાલની નારી;
શીમુળના ઝાડ હેઠ જાતી ને આવતી દીઠી સાંતાલની નારી.
માથે માંડેલ છે માટીની સૂંડલી :
ઘાટીલા હાથમાં થોડી થોડી બંગડી :
પાતળિયા દેહ પર વીંટેલી ચૂંદડી :
કાયાની કાંબડી કાળી:
કેશુડા રંગના ભડકા લ્હેરાવતી લાલ લાલ કોરની સાડી;
શીમુળના ઝાડ હેઠ સબકારે ચાલતી દીઠી સાંતાલની નારી.
આષાઢી મેઘ અને થોડી-શી વીજળી
લઈને બેઠેલ હશે બ્રહ્મા:
ભુલકણા દેવ, તમે પંખીડું વિસરી
ઘડી કેમ માનવની કન્યા !
પાંખોની જોડ એના હૈયામાં સંઘરી સરજી સાંતાલની નારી;
ઊડું ઊડું હીંડતી હલકે વિદ્યાધરી દીઠી સાંતાલની નારી.
દખણાદા વાયરાની કો'ક કો'ક લેરખી
વહી જાતી શીતને ધખાવે;
સૂકેલાં પાંદ અને ધૂળ તણી આંધીઓ
મરુતોની મોજને ચગાવે :
શાળાનો ઘંટ થાય, દૂર દૂર વહી જાય પાવા બજાવતી ગાડી;
એવા પરભાતને પોરે મેં એક દી દીઠી સાંતાલની નારી.
પેલું બંધાય મારું માટીનું ખોરડું :
શીતળ, નાજુક ને સુંવાળું
મેલને ઝરૂખે હું બેસીને કોડભર્યો
મજૂરોની મેદિની નિહાળું
કડિયાની હાક પડે – હડીઓ ત્યાં કાઢતી દીઠી સાંતાલની નારી,
ધગધગતી માટીની સૂંડલીઓ સારતી દીઠી સાંતાલની નારી.
પો’૨ ને બપોર એની બળબળતી દેહના
કરતી'તી રોજ રોજ છૂંદા;
કવિની કુટિર તણાં ભીંતડાંને કારણે
ખેંચે એ ધૂળ તણા લૂંદાઃ
લાજી લાજીને મારાં લોચન બિડાય છેઃ દીઠી સાંતાલની નારી;
ધિક્કારે આત્માના દીપક ઝંખાય છેઃ દીઠી સાંતાલની નારી.
પ્રિયજનની સેવાને કારણિયે સરજેલી
નારીની પુણ્યવતી કાયા;
એ રે કાયાનાં આજ દુનિયાના ચોકમાં
સોઘેરાં હાટડાં મંડાયાં :
ચાર-આઠ ત્રાંબિયાની રોજી આપીને મેં લૂંટી સાંતાલની નારી,
દીઠી સાંતાલની નારી – રે આજ દીઠી સાંતાલની નારી.