સોરઠ, તારાં વહેતાં પાણી/૨૮. પાછા જવાશે નહિ
| ← ૨૭. બાપુજીનું તત્ત્વજ્ઞાન | સોરઠ, તારાં વહેતાં પાણી ૨૮. પાછા જવાશે નહિ ઝવેરચંદ મેઘાણી |
૨૯. નવી ખુમારી → |
28. પાછા જવાશે નહિ!
સોરઠમાં બે સ્થળોને ‘માનાં પેટ’ કહેવામાં આવતાં : એકા જળવાસીઓ માટેનું માનું પેટ અને બીજું થળવાસીઓનું. ‘બેટ તો માનું પેટ છે ભાઈ!’ એ કહેવાય છે દ્વારકાના બેટ શંખોદ્વારના દરિયાને માટે. ચોમાસાને દારૂડિયો સમુદ્રદેવ જ્યારે હોડકાંને, મછવાને અને સફારી વહાણને મોતના સંદેશા સંભળાવે છે, ત્યારે સાગર ખેડતા વહાણવટીઓ પોતાનાં નાવ લાવીને બેટની ખાડીમાં નાંગરે છે. મોટો મહાસાગર થોડે જ છેટે પડ્યો ‘ખાઉ-ખાઉ’ નાં હુંકાટા કરે છે, પણ માતાના પેટમાં સચવાતાં બાળકો સમાં આ વહાણોને સાગરની એક નાનકડી થપાટ પણ વાગતી નથી.
બીજું છે ‘ગિર માનું પેટ.’ ભયાનક શિશુઓ એ માના ઉદરનો આશરો લેતાં. નદીઓની ખોપો, પહાડોના ગાળા, વનરાઈની ઘટાઓ, ઊંટ ઓરાય તેટલા ઊંચા ઘાસ અને ગિરવાસીઓનાં નેસડાં - એમાં એક વાર ગાયબ થનારું માનવી મોટી ફોજોને પણ થકવી શકતું.
લખમણભાઈ અને પુનરવ છૂટા પડ્યા પછી રૂખડા શેઠની ઓરતે જખમી વાશિયાંગનું શરીર એક નેસડેથી બીજે નેસડે ખસેડી સંઘર્યું હતું. એને પાણીઢોળ કર્યા પછી ઓરતે એકાંત શોધી વાશિયાંગને પૂછ્યું : “કેમ જુવાન! ક્યાં જવું છે હવે?”
“તમે રાખો તમારી પાસે.”
“નહિ તો?”
“ઈશ્વર આગળ.”
“તું શા માટે મારી પાછળ પડ્યો છે?”
“ત્યારે કેની પાછળ જાઉં?”
“તારે ને મારે હવે શું રહ્યું છે?”
“તમારે નથી રહ્યું : મારે તો રહી ગયું છે.”
“આયરનો છોકરો આટલો નમાલો!”
“મને નમાલો કહીને તો તમે આપણાં લીધાં લગ્ને ભાંગ્યા, ખરું?”
“તને કહીને ભાગી’તીને – કે, મને તારા માથે હેત નથી છૂટતું.”
“મેં તમારા પગ આંસુએ પખાળ્યા તોય?”
“તેથી જ.”
“કાં?”
“મારે આંસુ પાડનાર નો’તો જોતો. હું ભાગેડુ બની મારાં રૂપ છુપાવવા માટે ઠેકઠેકાણે મજૂરી કરતી રહી. મેં વીરને ગોત્યો.”
“તો પણ મેં તમને ગોતી લીધાં.”
“છોડી દે એ વાતને. સાત વરસ થઈ ગયાં. મારો આ ભવ પૂરો થયો.”
“નવો ભવ માંડીએ”
“તારી જીભ કપાય! નવું ઘર માંડીશ કોઈક શેઠથી સવાયા મરદની સાથે જે મારીએ જાણે ને મરીયે જાણે. તમારી ત્રણેની તો હું બેન છું.”
જેમ એં ઓરત વિકરાળ બનતી ગઈ, તેમાં જુવાન વાશિયાંગ એના જૂના રૂપને ભાળવા લાગ્યો. પડી ગયેલા ખંડેર વચ્ચે જાણે કોઈક પોલાણ રહી ગયું હતું; ને એ પોલાણમાં જાણે એક તેલની કૂંપી એવી ને એવી અનામત બેઠી હતી.
“મારું તો સત્યાનાશ વળ્યું છે.”
“શી રીતે? તારે ઘર સંસારા છે ને?”
“પણ એ તો બળજબરીથી સૌ એ મંડાવેલો સંસાર.”
“ બળજબરીથી?” ઓરતે જાણે કે તિરસ્કારવૃત્તિથી ઘૂમટો મોં પરા તાણી લીધો. “બાયલો તો છો, પણ ઉપર જાતાં ઠગ પણ છો! પરણેલી સ્ત્રી સાથે આ સંસાર સેવ્યો તે શું બધી લબાડી જ કરી!”
“હું ક્યાંથી આંહી આવ્યો?”
“પાછા જવું છે?”
“હા જ તો; બીજું શું થાય?”
“વાર છે વાર.”
“કાં?” વાશિયાંગને કૌતુક થયું.
“એક વાર આંહી આવેલને માટે પાછા જવાનો રસ્તો નથી.”
“કારણ?”
“કારણા તારું દિલા પોચું છે. આંસુડાં પાડી શકછ ને? અમારાં ગળાં પણ એટલી જ સહેલથી તું સોંપી દે એવો છો.”
“જોરાવરીથી મને રોકશો?”
“જોરાવરીથી તને પરણાવી શકાણું તો જોરાવરીથી રોકવામાં શી મુશ્કેલી છે?”
“ઠીક, હું તો હસતો હતો. હવે મારે જઈને શું કરવું છે? આંહી તમારી છાયામાં જ મરવું મીઠું સમજીશ.”
વાશિયાંગે બોલ તો ગોઠવ્યા, ફણા એ બોલમાં પોતે સ્વસ્થતાના સૂર ના પૂરી શક્યો. એના ઉદગારમાં ગભરામણ હતી. ઓરતની રૂપાળી આંખોમાં એણે ભયાનકતા ભાળી, લાગ્યું કે પોતે કોઈ મગરનાં ડાચામાં પેઠો હતો.
“ધજાળાની જગ્યામાં તેં કહ્યું‘તું ને, કે દોણ ગઢડાનાં મકરાણીને મારવો છે.” ઓરતે ભગવા ઓઢાણાની ગાતરી પોતાનાં અંગ ઉપર ભીડતાં ભીડતાં પૂછ્યું.
“હા.” વાશિયાંગે એ ગાતરીની ગાંઠ ઓરતના બે સ્તનોની વચ્ચોવચ્ચ ભિડાયેલી જોઈ. માથાના કેશ પર ઓરતે લીલો રૂમાલ લપેટીને ગરદન સાથે બાંધી લીધો હતો તે પણ જોયો.
“તો ઉઠ વીરા! સાસરે ગયેલી ઓલી માલધારીની દીકરી ચૂંથાઇ ગઈ છે. ચૂંથનાર મકરાણી ઈસ્માઈલ છે.”
વાશિયાંગનું પાણી મારી ગયું હતું. એના રૂંવાડાં ફરક્યાં નહિ. મીઠા સ્વજનની ગોદમાં મળતી હૂંફ સમી જે લાગતી હતી તે ઓરત હવે એને ત્રિદોષના તાવ જેવી લાગી.
“ચાલો.” એણે બનાવટી જવાબ આપ્યો.
ધરતીનો તે વખતે વિધવા વેશ બન્યો હતો. ભૂખરા ડુંગરા ખાખી બાવાઓ જેવા બેઠા હતા. સૂરજ કોઈ વાટપાડુની પેઠે ડુંગરા પાછળ સંતાઈ બેઠો હતો.
હીરણ નદીને તીરેતીરે બેઉ જાણ જોડે ચાલ્યાં. પુરુષ પછવાડે ચાલતો હતો. વધુ ને વધુ આંતર એ પાડતો ગયો. ઓરતે પણ પતંગનો દોર છૂટો મુકનાર બાળકની પેઠે વાશિયાંગને છેટો ને છેટો પડવા દીધો. એક નાની કેડી નોખી પડતી હતી. ઓરત એને વટાવી ગઈ, પણ કેડીની ને ઓરતની વચ્ચે વાશિયાંગે એક ધાર આડી સૂતેલી દેખી. વાશિયાંગ કેડી ઉપર થંભ્યો. પળવાર થરથર્યો. પછી ભાગ્યો. પાછળથી એણે પોતાની પીઠ સોંસરો કંઈક સુંવાળો સંચાર થતો અનુભવ્યો. ભડકો સંભળાયો. છાતી ચિરાઈ ગઈ. વાશિયાંગ ફરંટી ખાઈને થોરના જથ્થા પર ઢળી પડ્યો.
ધાર ઉપર ઊભીને ઓરત હસતી હતી. એના હાથમાં બંદૂક હતી. બીડી પીને પછી ઊંડાણમાંથી છેલ્લા ધુમાડા કાઢતી હોય તેવી કોઇ વાઘરણ જેવું એ બંદૂકનું રૂપ હતું.
એ વાશિયાંગના શબની પાસે ગઇ. મુડદાના મોંમાંથી પાણી નીકળતું હતું.
હજુ તો હમણાં જ આવીને માલામાં લપાયેલાં પક્ષીઓ ભડાકાના ગભરાટથી ઊડી ઊડીને કિકિયાણ મચાવવા લાગ્યા. ફરી પાછાં ઝાડઝાંખરાં શાંત પડ્યાં. વનરાઇએ જાણે કે કોઇને વઢી લીધું.
ઓરતે પોતાની છાતી પર પંજો મૂકી જોયો. મનમાં કોઇક કારખાનાના ધડાકા ચાલતા હતા. પણ આંખો ન ફાટી પડી. કંપારી એક વાર છૂટીને રહી ગઈ. હું આટલી તો ઘાતકી બની શકી છું. 'એક મોટી તૈયારી થઇ ચૂકી છે' - એવી એક લાગણી લઈને એણે પગને વહેતા મૂક્યા.
'પણ એનાં બાયડી-છોકરાં...' એ વિચાર રસ્તામાં એની કાંધ પર ચડ્યા.
'તને પણ હું રુંધી નાખીશ.' ઓરતે પોતાના જ એ વિચારનો જવાબ વાળ્યો.
ડુંગરાને પણ એ જવાબ ન સંભળાયો.