સ્રોતસ્વિની/શબ્દકોષ

by દામોદર બોટાદકર

← કર્તવ્ય

સ્રોતસ્વિની શબ્દકોષ દામોદર બોટાદકર

શબ્દકોષ અ

અકળ - કળી ન શકાય એવું. અકૂપાર - સમુદ્ર. અખિલ - આખું. અચલ - ૫ર્વત; યળે નહિ એવું અચિરાય - જલદી. અતટ - કિનારા વિનાનું. અદેહી - શરીર વિનાનું. અદ્યાપિ - આજ સુધી. અદ્વૈત - એકતા. અધીન - આધીન અનન્ય - જેની જોડી ન મળે એવું અનયપથ - અનીતિને માર્ગ. અનલ - અગ્નિ. અનલશિખા - અગ્નિની ઝાળ. અનલચિં - અગ્નિની ઝાળ. અનવરત - નિરંતર. અનવલંબન - આધાર વિનાનું. અનવસર -સમય વિનાનું. અનશન - ઉપવાસ, ખાવું નહિ તે. અનાદર-તિરસ્કાર.

અનામય - આરેાગ્ય. અનિલ - પવન. અનીક - યુદ્ધ, લડાઇ. અનુકરણ્ - નકલ કરવી તે. અનુદિન - દરરોજ. અનુમરણ - પાછળ મરવું તે. અનુરક્તિ - પ્રીતિ. અનુસરણ - પાછળ ચાલવું તે. અન્યત્ર – બીજે ઠેકાણે. અન્યથા - બીજી રીતે, ઉલટું. અન્વેષણ – શોધ. અપકૃત્ય - નઠારાં કૃત્ય. અપરિમિત - ઘણું. અપરોદ્વાહ - બીજું લગ્ન. અભિલષિત - ઇચ્છેલું. અભેદ - એકતા. અભ્ર-વરસાદ, વાદળાં. અમર-દેવ. અમલ-નિર્મળ.

અમલાનન - નિર્મળ મુખ. અમિત – ધણું, મપાય નહિ એટલું અમૂલાં - અમૂલ્ય. અમંગળ - અશુભ. અયુત - દશ હજાર. અરમ્ય - સુંદર નહિ તે. અર્ધ - પૂજાવિધિ અર્થના - પ્રાર્થના, અરજ. અર્ભક – બાળક. અવગણી - અવગણના કરીને. અવગણી - અવગણના કરીને. અવગાહના - ન્હાતા. અવગુંઠન - ધુમટો, લાજ. અવર્ણ્ય - ન વર્ણવી શકાય એવું. અવલંબન - આધાર.

અવશ - સ્વતત્ર. અવસાન – મૃત્યુ અવાચ્ય - ન બોલાય એવું અવિકૃત - વિકાર વિનાનું અવિરત - નિરંતર. અવ્યક્ત્ - અસ્પષ્ટ. અશન - ભોજન, ખાવાનું અસિ - તલવાર. અસ્તાબ્ધિ - પશ્ચિમસમુદ્ર. અહમહમિકા - અહંભાવ. અહંત્વ - હું પણું. અહંપદ - હુંપદ. અજ્ઞાત - અજાણ્યું.

આ

આકર્ષી - ખેંચી. આકુલ - વ્યાકુળ. અાક્રોશંતી – ગાળો દેતી. આક્રંદ - રડારેાળ. આદર - સત્કાર આદેશ - આજ્ઞા આનન - મુખ આયુધ - હથિયાર આર્દ્ર - ભીનું આલંબ -આધાર.

આાઘાત - ઘા. આતર - વહાણભાડું. આતિથ્ય - પરોણાગત. આત્મજ – પુત્ર. આવેશ - પ્રવેશ. આશય - અભિપ્રાય. આશલતા - આશા રૂપ વેલ્ય. આશ્વવાસ - દીલાસો આશ્વાસન – દીલાસો. આસ્વાદ - સ્વાદ, લ્હેજત.

આવાસ - ઘર. આવાહન-બેાલાવવું તે.

અાહ્‌લાદ – આનંદ આંદોલિત - ડોલતું.

ઈ

ઇતર – બીજું. ઇતરત્ર - બીજે ઠેકાણે.

ઇષ્ટ - ઈચ્છેલું, યોગ્ય, પ્રિય

ઉ

ઉકિત - કથન. ઉચ્ચાશય - ઉંચો અભિપ્રાય. ઉટજ - ઝુંપડી. ઉડ્ડુરાજ - ચંદ્ર. ઉત્કા - આતુર સ્ત્રી. ઉત્તમાગ -માથું. ઉત્સંગ - ખોળો ઉદયાસ્ત - ઉગવું અને આથમવું. ઉદ્‌ઘાટિત - ઉધાડેલું. ઉદ્‌ભવંતા –ઉત્પન્ન થતા.

ઉદ્યત - તૈયાર. ઉપકૃતિ - ઉપકાર. ઉપયુકત - ઉપયેાગી. ઉપવન - બગીચો. ઉપહાર - ભેટ. ઉપેક્ષા - અનાદર. ઉલૂક - ધુવડ ઉલ્લેાલ - મોટાં મેાજાં. ઉષા - પ્રભાત. ઉષ્મા - ગરમી.

ઋ ઋણ - કરજ. ઐ

ઐક્ય-એકતા.

ઐતિક-આ લોક સંબંધી.

ઓ ઓજસ્વી - શકિતમાન્. ઔ ઔત્સુક્ય - આતુરતા અં

અંક - ખોળો. અંજલિ - ખેાબો.

અંબર-અાકશ. અંબુ - પાણી.

અંતર - મન; છેટું. અંતરાય - વિધ્ન. અંતદૃષ્ટિ -અંદરની નજર.

અંભોધિ - સમુદ્ર. અંશુ - કિરણ.

ક

કકુભ-દિશા. કદલી - કેળ. કમળકન્યકા - લક્ષ્મી. કર – કિરણ, હાથ. ક૨૫ત્ર -કરવત. કરાલ-ભયંકર. કરાલંબ - હાથનો ટેકો. કર્કશત્વ - કઠેરતા. કર્તવ્યાબ્ધિ - કર્તવ્યોને સમુદ્ર કલ - મધુર સ્વર કલરવ - મધુર સ્વર કલાપી – મોર, સ્વ. ઠા. સુર સિંહજી કલિ - કજીયો, ક્લેશ. કલિકા - કળી. કલુષિત - પાપવાળું. કષ્ટસાધ્ય - મુશ્કેલીએ સાધી શકાય એવું. કાનન - વન. કાન્ત - પતિ, પ્રિય કાન્તા - પત્ની, પ્રિયા

કારાગાર - કેદખાનું કાળ - સમય, મૃત્યુ. કારૂણ્ય - દયાળુપણું. કિંચિત- કાંઇક કુટિલ - વાંકુ કુણપ - મુડદું કુતુક - કૌતુક કુતૂહલ - કૌતુક. કુપિત - ગુસ્સે થયેલું કુમખ –ખરાબ યજ્ઞ. કુરંગ - હરિણ. કુલિશ - વજ્ર કુહૂ - કેાયલનો અવાજ કૂજન - કેાયલનો અવાજ કૃતકૃત્યતા - કૃતાર્થતા. કૃતાંત - મૃત્યુ. કૃપાણ - તલવાર. કૃશ - દુબળું કૃષિક - ખેડુત કૃષીવલ - ખેડૂત. કષ્ગા - દ્રૌપદી.

કેકારવ - મોરનો સ્વર. કેલિ - ક્રીડા, રમત. કેસરી - સિંહ

કોલાહલ - શેાર બકોર. કંપિત - ધ્રૂજતું.

ખ

ખડ્ગાધાત - તલવારનો ઘા. ખર – તીક્ષ્ણ, ક્રૂર

ખરતર - અત્યંત ક્રૂર. ખાદ્ય – ભોજન.

ગ

ગણ - ટોળું ગણના - ગણતરી ગભીર - ગંભીર ઉંડુ ગર્ત - ખાડો ગહન - ગંભીર, અગમ્ય ગહ્‌વર - ગુફા ગાયન્તી - ગાનારી ગિરિ-પર્વત ગિરિકંદર-પર્વતની ગુફા. ગીર્વાણ - દેવ. ગુરુજન - વડીલ ગુરુસુંદરી - વડીલ સ્ત્રી ગુહા - ગુફા ગુંજન - ગણગણાટ, બારીક અવાજ.

ગુહ્ય - રહસ્ય, છુપું ગુફિત - ગોઠવેલું ગુંબજ - ઘુમટ ગૂઢ - રહસ્ય, છુપાયેલું ગૃહ -ઘર ગૃહછત્ર - છાપરું ગૃહપતિ-ઘરધણી ગૃહવધૂ-ઘરની વહુ ગૃહમંડન - ઘર શણગારવું તે ગૃહવધૂ - ઘરની વહુ ગૃહાંગણ - ઘરનું આંગણું ગૃહિણી - પત્ની, સ્ત્રી. ગોપન - આચ્છાદન, ઢાંકવું તે ગ્રાહ -મગર

ઘ

ઘન - વરસાદ ઘાતક - મારનાર

ઘોર - ભયાનક

ચ

ચપલા-વીજળી ચમૂપતિ- સેનાપતિ ચર્વણ-ચાવવાની ક્રિયા. ચલનયંત્ર - ગતિયંત્ર ચાટૂક્તિ - વખાણનાં વચન

ચિર – લાંબું ચેતન - સજીવન ચંદ્રાર્ક - ચંદ્ર અને સૂર્ય ચેતના - બુદ્ધિ, જાગૃતિ.

છ છદ - પાંખ જ

જગત્કૃતિનાં કાર્યો. જટિત - જડેલું જનક - બાપ. જનતા - જનસમૂહ. જનતાર્પિતદેહ-જનસમૂહને શ- રીર અર્પણ કરનાર. જન્મદાત્રી - જન્મ આપનારી મા. જયિની - જીતનારી. જલકણ – પાણીનું ટીપું

જલદ - વરસાદ જલધિ - સમુદ્ર જલનિધિ - સમુદ્ર જલવાહક - વરસાદ. જલ્પતા - બડબડતા. જીમૂત - મેધ, વરસાદ જીર્ણ - જૂનું. જીવન - જીંદગી. જંબૂક - શિઆળ.

ઝ ઝંઝા - ફુંકતા વાયુને અવાજ ટ ટિટ્ટિભ - ટીટોડી. ત

તટિની - નદી. તનુરત્ન - શરીરનું રત્ન. તપન-સૂર્ય. તમ - અંધારૂં તમિસ્ત્ર -અંધારૂં

તપ્ત - તપેલું. તમિસ્રાચય - ધણું અંધારૂં તરણિ - હોડી, સૂર્ય. તરલ - ચંચળ તરિ-હોડી.

તરિગતજલેાત્સર્જન - હોડીમાં ભરાયેલું પાણી કાઢી નાંખવાની ક્રિયા તરંગ -મોજાં તરંગિણિ - નદી તાર - અત્યંત ઉચ્ચ સ્વર તીર - કાંઠો, કિનારો તુરંગમ - ઘોડો તૃણ - ઘાસ.

તૃષિત - તરસ્યું. તોમર - એક હાથિયાર તેાય - પાણી તોયાર્થી - પાણી પીવાની ઇચ્છાવાળો. ત્રસ્ત - બીધેલું ત્રિદિવ - દેવ ત્રિયામા - રાત્રિ ત્વરિત - તુરત

દ

દયાસુખ સરસ્વતી-સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી દયિત -વ્હાલો, પતિ દર્દુર - દેડકો દક્ષિણ - ચતુર દિગ્મૂઢત્વ - દિગ્મૂઢપણું દિનપતિ - સૂર્ય દિનેશ - સૂર્ય દિવ્યદેહા - દિવ્ય શરીરવાળી. દીધિતિ - કિરણ દીપાત્યય - દીવાનો નાશ. દીપ્ત - પ્રકાશિત દીપ્તી - પ્રકાશ દુરિત - પાપ. દુર્ગ - કિલ્લો દુર્જય - અજિત

દુભિક્ષ - દુકાળ દુર્વા - ધરો દુર્વાસના - ખરાબ વાસના દુર્વાંકુર - ધરોના ફણગા. દુષ્પથ - ખરાબ માર્ગ દિહિતા - દીકરી દગ્ - આંખ દૃશદ્ - પત્થર. દૃશ્ય - જોવાનું. દેહલી - ખડકી, ઉંબરો. દોલિત - ડોલતું. દંભ - કપટ દ્રુતિ - તેજ દ્રવતી - ટપકતી દ્વીપ - બેટ દ્વંદ્વ - જોડ.

ધ

ધમની-નાડી. ધરિત્રી-પૃથ્વી. ધાત્રી-ધાવ. ધુની - નદી ધૃતિ-ધીરજ.

ધૃષ્ટ - બેશરમ. ધ્યાનાભાસ - ધ્યાન ધર્યા જેવું. ધ્વનિ - અવાજ. ધ્વાન્ત - અંધારૂં.

ન

નગ - પર્વત. નગેંન્દ્ર - હિમાલય. નત - નમેલું. નભસંગમ -પક્ષી. નરમેધ - માણસને હોમી કરાતે। યજ્ઞ નરલેાક - મનુષ્યલેાક. નર્તન - નાચ. નવ - નવું. નવોઢા - નવી પરણેલી સ્ત્રી નવ્ય-નવું નાવિક - વહાણ ચલાવનાર નિકટ - નજીક નિકેત - ધર નિદાધ - ઉન્હાળો, તાપ નિદેશ - આજ્ઞા નિધન - મોત નિધાન - ભંડાર નિનાદ -અવાજ

નિમિષ- અાંખની પલક નિરંકુશ - સ્વચ્છંદ નિર્ઘોષ - અવાજ, શબ્દ નિર્ઝર-ઝરો નિર્ઝરી - નદી નિવૃત્તિ - સુખ, શાંતિ નિશીથ -મધ્યરાત્રિ નિશ્વચલ - અચળ નિશ્ચેષ્ટ - ક્રિયારહિત નિષ્કામ - આકાંક્ષારહિત નિષ્ઠુર - ઘાતકી, કઠિન નિસર્ગ - સ્વભાવ નીરવ-સ્વર રહિત, શૂન્યકાર નૂતન - નવું નૃતિ - નાચ નૃશંસ - ધાતકી, ક્રૂર નૌકા - હોડી નંદન-ઇંદ્રનો બાગ

૫

પટુતા - ચતુરાઈ પતન - પડવું પતાકા - ધ્વજા પતંગ - કનકવો પત્ર - પાન પત્રાંકુર - પાનની ટીશી પત્રાંબર - પાનરૂપ વસ્ત્ર પથ - માર્ગ પથપતિત- માર્ગમાં પડેલું પથિક- મુસાર પથિકાગમ - મુસાફરોનું આવવું પદરવ - પગનો અવાજ પદવી - માર્ગ પદ્મપત્ર - કમળપત્ર પદ્માલયા - લક્ષ્મી પન્નગ - સર્પ પય - દૂધ, પાણી પરતા - પારકાપણું પરમપદ - મોક્ષ પરશુ - ફરશી પરાજય - હાર પરાનંદ -મોક્ષનો અાનંદ પરિક્રમ - ગેળ ફરવું તે. પરિચિત – જાણીતું

પરિણત - ૫કવ પરિતુષ્ટ - સંતુષ્ટ પરિમિત - માપસરનું, અમુક પરિવર્ધન - વૃદ્ધિ પરિવૃઢ - ધણી, માલીક. પરોક્ષ - ગેરહાજરી પરંપરા - એકની પાછળ એક આવ્યાં કરે તે પર્ણ - પાન પર્યન્તે - અંતે પલાયન - ન્હાસી જવું તે પલાશી - ઝાડ પલ્લવિત - પ્રફુલ્લિત પવમાન - પવન પશ્ચાતાપ - પસ્તાવો પાદપ - ઝાડ પાન્થ - મુસાફર પાવન - પવિત્ર પાવનકરત્વ - પવિત્ર કરનારપણું પાવની - પવિત્ર કરનારી પિચંડ - પેટ પિતૃવિપિન -શ્મશાન પિપાસુ - તરસ્યું પિહિત - બંધ, ઢાંકેલું

પિંજર - પાજરૂં પીયૂષ - અમૃત પુલકિત - રૂવાડી ચડેલું, રોમાંચિત પુંજ - ઢગલો પૃથાસુન - અર્જુન પૃષ્ટ - પીઠ પૌર્ણમાસી - પૂર્ણિમા પંકજ - કમળ પંચત્વ - મરણા પંચમાલાપ - સાતસ્વરમાંના પાંચમાંના - કોયલ - ના સ્વરનો ઉચ્ચાર પંચમોચ્ચાર - સાતસ્વરમાંના પાંચમાંના - કોયલ - ના સ્વરનો ઉચ્ચાર પંથી - મુસાફર પ્રખર - અત્યંત તીક્ષ્ણ પ્રચંડ - ભયંકર પ્રચ્છન્ન-મુખ પ્રણુયાસ્ત્ર- પ્રેમરૂપ હથિયાર પ્રણયિની-વ્હાલી સ્ત્રી પ્રતિ - દરેક પ્રતિઘોષ - પડઘો પ્રતિપક્ષ - શત્રુ પ્રતિભા-પ્રકાશ

પ્રાતવચન - ઉત્તર પ્રતિકાર - બદલો પ્રતીચી - પશ્ચિમ દિશા પ્રતીક્ષા - રાહ જેવી પ્રથમકવિ - વાલ્મીકિ કવિ પ્રભા-પ્રકાશ પ્રલંબ - બહુ લાંબું પ્રયાણ - ગમન પ્રવાસી - મુસાફર પ્રસૂ - માતા પ્રસ્થાન - મુસાફરી, ગમન પ્રહરિ - પહેરેગીર, ચોકીદાર પ્રક્ષાલંતું - ધોતું પ્રાકૃત - પામાર, સાધારણ પ્રાચી - પૂર્વ દિશા પ્રાચ્ય - પ્રાચીન પ્રાણેશ - પતિ પ્રાર્થના - પ્રાર્થના, અરજ પ્રાસાદ - મહેલ, મંદિર પ્રાંતભાગ - સીમાભાગ પ્રિયતમા - વહાલી સ્ત્રી પ્રૌઢા - પુખ્ત વયની સ્ત્રી

ફ ફુત્કાર - ફુંક બ

બધિર - બહેરું બદ્ધ - બંધાયેલું

બલિ - યજ્ઞમાં હોમવાનું બલિદાન- યજ્ઞમાં હોમવાનું

બાલ્ય - બાળપણ બાહ્ય સ્વરૂપ - બહારનું સ્વરૂ૫

બંદી - કેદી

ભ

ભરિત - ભરેલું ભવ - સંસાર, જન્મ ભવદુર્લભ - જન્મમાં ન મળી શકે એવું ભવન - ઘર, મકાન, જન્મ ભવિક - કલ્યાણ ભવ્ય - ઉત્તમ, સુંદર, ભાગ્યવાન ભાગીરથી - ગંગા ભાજન - પાત્ર ભારતી - સરસ્વતી ભાસ્કર - સૂર્ય

ભિષક - વૈદ્ય ભીતિ - બીક. ભીરૂ - બીકણ ભુવિ - પૃથ્વીમાં ભૂષણ - શણગાર ભૃત્ય - ચાકર ભેદક - જુદાઇ, જણાવર ભેદાભાવ - એકતા ભ્રમણ - ભમવું ભ્રાંતિ - સંશય, ભૂલ

મ

મકરંદ - ફુલનો રસ મખ - યજ્ઞ મગધેશ્વર -ચક્રવર્ત્તિ અશોક મદર્થે - મારે માટે મધુકરી - ભમરી મનુજ - માણસ મનુજાત - માણસ મનોજ્ઞ - સુંદર મન્મય - કામદેવ મમત્વ - મ્હારાપણું

મરાલ - હંસ મરૂસ્થળ -નિર્જળ દેશ, મારવાડ મલ - તેલ મહાર્ણવ -મોટો સમુદ્ર મહિષી – ભેંસ માંક્રંદ – આંબો માતૃતા - માતાપણું માધવ - શ્રીકૃષ્ણ માધુરી - મધુરતા માનસ - મન, માન સરોવર

માનાદ્રિ - અભિમાન રૂ૫ પર્વત માર્દવ - કોમળતા મિત - માપેલું, માપસરનું મિલન - મેળાપ મીલિન - મીંચેલું મુકુલ - કળી મુક્તા - મોતી મુગ્ધ - ગુંચવાયેલું

મુગ્ધભાવ - ગુંચવણ મુદિત - આનંદિત મૃદુલ- કોમળ મૃદુ - કોમળ મૃદ્વંગી - કોમળ અંગવાળી. મૃષા - વૃથા, ફોકટ મૌન - ચુપકીદી મંજુ - સુંદર

ય

યથાકાળ - સમય પ્રમાણે યથાસમય - સમય પ્રમાણે યદિ - જો, જ્યારે યથાબળ - શકિત પ્રમાણે યશસ્વી - કીર્તિમાન્

યશ:કાય - કીર્તિરૂ૫ શરીર યાદવી - માંહેમાંહેની લડાઈ યાન - વાહન યુગમ - જોડું યોગભ્રંશ - યોગથી પડવું તે

૨

રક્તતા - રતાશ રજનીપતિ - ચંદ્ર રમણ - પતિ રમણી - સ્ત્રી રવ - શબ્દ, અવાજ રવિકર - સુર્યના કિરણ રશના - દેરી રસાળ-અાંબો

રાસેશ્વરી - રાસની દેવી રિક્ત - ખાલી, શૂન્ય રૂચિરત્વ - સુંદરતા રૂદિત - રડતું રૈવત - ગિરનાર રોમાંચ - રૂંવાડાં ઉભાં થવાં તે રોદન - રૂદન રંકુ - હરિણી રંભા - કેળ

લ

લતિકા-લતા, વેલ્ય લય-ગીત તાલ અને નાચનો એક સાથે મહા વિશ્રામ લલિત-સુંદર લસત્-પ્રકાશિત લસંતી -પ્રકાશતી

લહરિ -મોજાં લક્ષ્ય -નિશાન લાડિલી -લાડકવાઈ લિપ્ત -લિંપાયેલું લીલા -ક્રીડા, રમત લુબ્ધક - શિકારી

વ

વક્ત્ર-મુખ વક્ર-વાંકુ વક્રોક્તિ-વાંકાં વચન વજ્રિ-ઈંદ્ર વત્સ-વાછરડો નંદનવન-ઈંદ્રનો બાગ વપુ-શરીર વયસ્ય-મિત્ર વયસ્યા-બહેનપણી વર્ષણ - વૃષ્ટિ, વરસવું તે વર્ષાભાવ - અનાવૃષ્ટિ વલ્લભ - વહાલો, પતિ. વસુમતી - પૃથ્વી વસુંધરા - પૃથ્વી વલ્લરી -વેલ્ય વસ્ત્રવિલ – કપડાનો છેડો વહ્નિ - બ્હેણ

વહ્નિ-અગ્નિ વાતાયન-બારી વાત્સલ્ય-સંતિત પ્રતિનો સ્નેહભાવ વાયસ-કાગડો વાસુદેવ-શ્રીકૃષ્ણ વાહિની-વહેનારી વિકટ-ભયંકર વિકળ - વિહ્‌વળ, ઘેલું વિકાસ - ખીલવું તે વિક્રમ - પરાક્રમ વિગ્રહ - શરીર વિગ્રહવતી - મૂર્તિમતી વિઘાત - વધ, ઘાત વિઘાતક-મારનાર

વિચરાય - જવાય વિજન - માણસ વગરનું વિટપ - ડાળી વિતથ -જૂઠું વિતરતી - આ૫તી વિતરણ - દાન, વહેંચણી વિદ્યુત્પાત - વિજળીનું પડવું વિધિ - રીત, નસીબ, નિયમ વિધિવશ – નિયમવશ વિનિર્મિત - બનાવેલું વિ૫જજાલ - દુ:ખરૂપ જાળ વિપત્ - દુઃખરૂપ વાયુ વિપદ્ધર્મ - આપત્તિનો ધર્મ વિપર્યય - ફેરફાર વિપક્ષ - શત્રુ, હરીફ વિપિન - વન વિપ્રયોગ - વિયોગ વિફળ -નિષ્ફળ વિભ્રમ - ગુંચવણ, ઉતાવળ વિમોહિત - મોહ પામેલું વિયત્ - આકાશ વિરતિ - વિસામો વિરમ - અટકી જા, શાંત થા વિરામ - આરામ વિરૂ૫ - બેડોળ વિલક્ષણ - જૂદી જાતનું

વિલીન - પિગળી ગયેલું વિલોકન - અવલોકન વિવશ - પરવશ વિશ્વાનંદી - જગતને આનંદ આપનાર વિશ્વાંબર – વિશ્વરૂ૫ આકાશ વિષધર - સર્પ વિષમ - ખરાબ, ભયંકર, અવળું વિસ્મિત - વિસ્મયયુકત વિસ્મૃતિ-ભૂલી જવું તે વિહંગ - પક્ષી વિહરણ - ભમવું વિહિતવિનયા - વિનયવાળી વિહંગશાવક - પક્ષીનું બચ્ચું વીચિ - મોજાં વૃત્તિ - મનેાવૃત્તિ, વર્તણૂક, ધંધો વૃક્ષાવલિ - ઝાડની પક્તિ વેપતી - ધ્રૂજતી વૈધવ્ય - વિધવાપણું વૈમુખ્ય - વિમુખપણું વૈમુખ્ય - વિમુખપણું વૈયર્થ્ય - વ્યર્થતા વંચન - ઠગાઇ વંચવું - ઠગવું વંધ્ય - વાંઝીઉં વ્યક્ત - સ્પષ્ટ વ્યંજન - વીંઝણો

વ્યથા -પીડા વ્યથિત -પીડિત, દુ:ખી વ્યાપારાતર -બીજું કામ વ્યાપ્ત - વ્યાપી રહેલું

વ્યોમ - આકાશ વ્યોમગંગા - આકાશગંગા વ્યંગ -મશ્કરી

શ

શતધા - સેંકડો પ્રકારે શનૈ - ધીમેથી શમિત - સમાયેલું, નષ્ટ શય્યા - પથારી શર - બાણ શરચ્ચંદ્ર - શરદ ઋતુનો ચંદ્ર શર્વરી - રાત્રિ શવ - મુડદું શાખા - ડાળી શારદી - શરદઋતુની શાવક - બાળક, બચ્ચું શિથિલ - ઢીલું શિશુક - બાળક શિષ્ટ - બાકી રહેલ, સભ્ય શીકર - છાંટા શીત - ઠંડું શીલ-સદ્ગુણ

શુચિ - પવિત્ર, સ્વચ્છ શૂન્યવત્ - શૂન્યજેવું શૃંખલા - સાંકળ શૈશવ - બાળપણ શોણિત - લોહી શોભન - સુંદર શંપા - વીજળી શ્રમિત - થાકેલું શ્રવણ - કાન, સાંભળવું તે શ્રાન્ત - થાકેલું શ્રુતિ - કાન, વેદ શ્રુતિપથ - કર્ણમાર્ગ શ્રોણિ - કટિ, કમર શ્વસન - શ્વાસ, પવન શ્વસનત્વ - પવનપણું શ્વાપદ - શિકારી જનાવર

ષ : ષડ્વિધ - છ પ્રકારનું સ

સજ્જ - તૈયાર

સત્કૃતિ - સારૂં કામ

સદન - ઘર સદભિધાન - સારૂં નામ સદય - દયાળું સદૃશ્ - સરખું, સમાન સદ્મ - ધર સન્નિવેશી - પડેાશી સ૫ત્ની - શાકય સમર - યુદ્ધ સમરસ્થળ - લડાઈનું મેદાન સમરાંગણ - લડાઈનું મેદાન સમીર - પવન સમીક્ષા - અવલોકન સમુદય - ટોળું સમુદ્ધરણ – સારી રીતનો ઉદ્ધાર સરણિ - માર્ગ સર્વતઃ - ચો તરફથી સર્ષપ - સરસવ સલજ્જ - લજ્જા સહિત. સલિલકૃષ્ણ - પાણીનું ટીપું સવિતા - સૂર્ય સહકાર - આંબો સહસા - એકદમ સહસ્ત્રચક્ષુ - હજાર આંખવાળો સહિષ્ણુતા - સહનશીલપણું.

સહ્ય - સહન કરવા યોગ્ય સાન્ત્વના -દિલાસો સા૫ત્ન્યભાવ - શેાક્યને ભાવ સાફલ્ય - સફળતા સામીપ્ય - નજીકપણું સાયક - બાણ સારિકા - મેના સાર્થ - સંઘાત, ટોળું સાશંક - શંકા સહિત. સાન્ધ્ય - સંધ્યાકાળનું સિકત - છાંટેલું, ભીંજેલું સિદ્ધાદ્રિ - શત્રુંજય પર્વત સુકૃતિ - ભાગ્યશાળી સુકેલિ - સારા કીડા સુગત - ગૌતમ બુદ્ધ સુદર્શન - વિષ્ણુનું ચક્ર સુધાર્ણવ - અમૃતને સમુદ્ર સુધાસ્પર્ધી - અમૃતની હરીફાઈ કરે તેવું સુધાંશુ-ચંદ્ર સુભગ - સુખી, સુંદર, પ્રિય સુમન - ફુલ, ઉદારચિત્ત સુમંદ - અત્યંત ધીમું સુરતેજ - દૈવી તેજ સુરત્વ - દેવપણું

સુરનારી - દેવાંગના સુરનિવાસ - સ્વર્ગ સુરપાવની - દેવેને પવિત્ર કરનારી સુરભિ - સુગંધ ગાય સુરવંદ્ય - દેવોને નમવા યોગ્ય સુરસેવ્ય - દેવોને સેવવા યોગ્ય સુરેંદ્ર - ઇંદ્ર સુષમા - શોભા સુષુપ્તિ - ગાઢ નિદ્રા સુહૃદ્ - મિત્ર સૂણિ - અંકુશ સૌન્દર્ય - સુંદરતા સૌરભ - સુગન્ધ સૌરભલુબ્ધ - સુંગધથી લોભાયેલું સૌરાષ્ટ્ર - કાઠિયાવાડ સૌશીલ્ય - સુશીલતા સંકેતરાત્રિ - મુકરર કરેલી રાત્રિ સંક્રાન્ત - જોડાવું, દાખલ થવું સંગતિશૂન્ય - સંગ રહિત સંગ્રામ - યુદ્ધ સતત - હમેશ, નિરંતર સંધાન - ધ્યાન સંપ્રતિ - હમણાં સંભ્રમ - ઉતાવળ, ગુંચવણ સંયમ - ઇંદ્રિયોને નિયમમાં રાખ- વાપણું

સંસર્ગ - સંબંધ, સોબત સંસૃતિ - સંસાર સંસ્થિતિ - સારી રીતે નિવાસ સ્કંધ - ખભો સ્ખલન – ભૂલ, પડવું તે સ્તબ્ધ - રોકાયેલું, અચળ સ્તંભ - થાંભલો સ્થલાંતર – બીજે ઠેકાણે સ્થિતિ - હાલત, સ્થિરતા, નિવાસ સ્પર્ધા - ચડસાચડસી સ્પર્શન - વાયુ, પવન સ્મરેલી - સંભારેલી સ્મૃતિ - સ્મરણ સ્ત્રજ્યાં – બનાવ્યાં સ્રષ્ટા - બનાવનાર, બ્રહ્મા સ્રોત - પ્રવાહ સ્ત્રોતસ્વતી - નદી સ્રોતસ્વિની - નદી સ્વર્ગગંગા - આકાશગંગા સ્વર્ધુની - આકાશગંગા સ્વર્ગદ્વય - બે સ્વર્ગ સ્વર્લોક - સ્વર્ગ સ્વલ્પ - થોડું સ્વસ્થ - શાંત સ્વાગત-સત્કાર

લ

સ્વાત્મ - પોતાનો આત્મા સ્વાતંત્ર્ય - સ્વતંત્રતા સ્વાદન - લહેજત, સ્વાદ સ્વાધ્યાય - વેદનો અભ્યાસ

સ્વાન્ત - મન સ્વાસ્થ્ય -આરોગ્ય, શાંતિ સંતોષ સ્વીકૃત-સ્વીકારેલું સ્વેદ -૫રસેવો

હ

હરિત - લીલા રંગનું હિમાંશુ - ચંદ્ર હિંદોલ - હિંચકો હુતાશન - અગ્નિ હત્સૃષ્ટિ - હૃદયની દુનિયા

હૃદયભર - હદયને ભાર હૃષ્ટ - હર્ષિત હેલી – નિરંતર વૃષ્ટિ હેષતા -ખોંખારતા

ક્ષ

ક્ષન્તશ્ર – ક્ષમા કરવા યોગ્ય ક્ષાન્તિ - સહનશીલતા ક્ષારાબ્ધિ - ખારો સમુદ્ર ક્ષિતિજ - દૃષ્ટિમર્યાદા

ક્ષીર - દૂધ ક્ષુદ્ર - અધમ. કંગાળ, બારીક ક્ષુધિત -ભૂખ્યું ક્ષુલ્લક - પામર

જ્ઞ જ્ઞાતા - જાણનાર

---